Polender Zastosowanie treningu autogennego... Op. cit. ' G. Suchariewa Stany reaktywne... Op. cit.
202 203
np. w kosmonaut� (dziecku w pozycji p�le��cej, w bardzo mi�kkim fotelu z zamkni�tymi oczami, sugeruje si� uczucie lekko�ci, niewa�ko�ci, odpoczynku).
Psychoterapi� poprzez rysunek prowadzi�a E: W�grzynowicz jako cykl spotka�, podczas kt�rych dziecko wykonuje prace pocz�tkowa dowolne, potem na wskazany temat 1. Na kolejnych seansach dziecl~o mo�e rysowa� to, czego si� bfli, na przyk�ad bardzo gro�nego psa, potem psa, kt�ry jest gro�ny, lecz grzeczny, psa, z kt�rym dziecko idzie na spacer i weso�o bawi si�. Dziecko zahamowane, z l�kow� postaw� wobec otoczenia w czasie tych spotka� ujawnia swoje l�ki, odreagowuje napi�cia, co powoduje, �e dochodzi do odhamowania i uaktywnienia si� dziecka, a tak�e cz�sta do stanu nadmiernego� pobudzenia i agresji, kt�r� nast�pnie uczy si� ono kontrolowa�. Rysowanie uzupe�nia rozmowa psychoterapeutyczna.
Skuteczn� technik� jest muzykoterapia (najcz�ciej aktywna), kt�ra ma charakter zaj�� rytmicznych z wykorzystaniem prostych instrument�w. Terapia zachowania (behawioralna terapia) polega na "oduczaniu" - usuwaniu objaw�w zaburze�, b�d�cych wyuczonymi, nieprawid�owymi reakcjami emocjonalnymi, oraz na uczeniu dziecka prawid�owych reakcji emocjonalnych. Trening "pozytywny" daje dobre efekty w przypadku l�k�w przedmiotowych, np. l�ku przed psem. W przebiegu terapii dziecko pocz�tkowo przebywa w obecno�ci psa, kt�ry jest w bezpiecznej odleg�o�ci. Poczucie bezpiecze�stwa i przyjemno�� p�yn�ca z zabawy powoduje kojarzenie negatywnych bod�c�w z przyjemnymi emocjami. Na kolejnych seansach dziecko bawi si�, znajduj�c si� coraz bli�ej obiektu l�ku, co powoduje, �e reakcja l�kowa wygasa. Trening "negatywny" (inaczej awersyjny), zdaniem tw�rcy tej terapii T. J. Eysencka, mo�e s�u�y� do usuwania nawyk�w nerwicowych, tik�w 2. Dziecku z nawykiem np. ogryzania paznokci poleca si� codziennie przez p� godziny sumiennie i systematycznie ogryza� paznokcie w obecno�ci terapeuty, zwracaj�c uwag� na ka�dy szczeg� wykonywanej czynno�ci. Wytworzona w ten spos�b nieprzyjemna sytuacja mo�e skojarzy� si� z nawykow� czynno�ci�, spowodowa� awersj� do tej czynno�ci i w ten spos�b wyeliminowa� j� z repertuaru zachowa� dziecka.
I E. W�grzynowicz Psychoterapia indywidualna przy pomocy rysunku w zastosowan�u do dzieci z nerwic4 l�kow�. "Problemy Psycnoterapii", t. 1. Warszawa 1965, s. 157-184.
Q A. Lewicki Psychologia kliniczna... Op. cit., s. 129.
Techniki tzw. g��bokiej terapii przymuj� formy zabawy dowolnej ~1 kierowanej. D. T. Maclay' proponuje dziecku np. zabaw� w pia~lcownicy: "Ten piasek jest w�a�ciwie wszystkim. Jest on twoim mia~tem, krajem, czymkolwiek by� chcia�. Pragn�, aby� stworzy� w nim E~woje w�asne miejsce, wszystko, czego �obie �yczysz. S� tu drzewa,
omy, ludzie i inne rzeczy. To jest dom (stawiam jeden na piasku), to jest drzewo. Zostawi� ci� na chwil� samego, aby� zrobi�, co ze ~hcesz". W czasie kolejnych spotka� terapeuta uzgadnia z dzieckiem temat scenki w piaskownicy, obserwuje jego zachowanie, analizuje Wytw�r i wypowiedzi dziecka. Nast�pnie w rozmowie z dzieckiem po ~:TUSZa problemy kt�re, jak si� wydaje, niepokoj� dziecko, omawia kon :~likty i pragnienia. Prowokuje, aby dziecko uzewn�trzni�o s�ownie dwoje my�li i uczucia (np. l�k przed odrzuceniem przez matk�). W ten spos�b terapeuta poznaje dziecko, ale i dziecko dzi�ki wyja�nieniom terapeuty poznaje siebie.
W przypadku stosowania psychoterapii grupowej w zespole kilkorga dzieci dobranych pod wzgl�dem wieku, rodzaju zaburze� i poziomu intelektualnego, dziecko znajduje si� w naturalnej sytuacji spo�ecznej. U�wiadamia sobie, �e nie ono jedno ma trudno�ci, pozbywa si� poczucia izolacji i niepewno�ci wobec innych dzieci. Nie uzale�nia si� te� zbytnio od terapeuty, usamodzielnia si� i uczy w�a�ciwie reagowa� w sytuacjach spo�ecznych. Korekcja wadliwych postaw, modelowanie zachowania odbywa si� w�wczas w oparciu o wzory prezentowane przez terapeut�. Dziecko nabywa nowych do�wiadcze� spo�ecznych w kontaktach z innymi lud�mi (poznaje w�asne postawy wobec innych, zdobywa wiedz� o tym, jak inni "mnie" odbieraj�). W psychoterapii grupowej stosuje si� m.in. technik� psychodramy: kilkoro dzieci inscenizuje zaproponowan� scenk�, np. na temat konfliktu z koleg�. Do odgrywania scenek mo�na pos�u�y� si� te� zestawem lalek lub teatrzykiem kukie�kowym. Decyzja o tym czy oddzia�ywa� na dziecko indywidualnie, czy w��czy� je w grup� terapeutyczn�, tak�e dob�r technik zale�� od potrzeb danego przypadku.
Informacje na temat psychoterapii powinny uzmys�owi� nauczycielowi, �e nie s� to niezwykle skomplikowane �rodki oddzia�ywania. Szereg technik stosuj� oni nie�wiadomie w pracy z dzie�mi. Niekt�re z nich mogliby w��czy� do swego repertuaru, cho�by np.
1 D. T. Maclay Psychoterapia dzieci. Warszawa 1973 PZWL, s. 152--153.
204 205