|
Taki pogląd byłby wewnętrznie sprzeczny (contradictio in adiectum).
Za stronę procesową nie można również uznać prokuratora ani innych oskarżycieli publicznych, którzy nie reprezentują w procesie własnych interesów, lecz interes państwa. Zmiana osoby oskarżyciela publicznego w toku procesu nie wywołuje żadnych skutków prawnych, szczególnie w przypadku prokuratury działającej w oparciu o zasadę jednolitości i indyferencjacji. Takie skutki wystąpiłyby na pewno w przypadku zmiany klasycznych stron procesowych, np. wstąpienia do procesu zastępczej bądź nowej strony procesowej. Oskarżyciela publicznego, jako nie będącego stroną w sensie materialnym (to znaczy bez posiadania interesu prawnego o charakterze osobistym) można byłoby uznać za stronę w sensie formalnym, co byłoby zgodne z kontradyktoryjną i skargową strukturą procesu karnego. Biorąc jednak pod uwagę określoną wczes'niej pozycję prokuratora - podstawowego oskarżyciela publicznego - czyli rzecznika praworządności, którą to funkcję pełni nie tylko w sferze prawa karnego ale i innych dziedzinach prawa, nie sposób zapomnieć o jego uprawnieniach wykraczających poza sferę oskarżania.
Dlatego też najwłaściwszym wydaje się przyjęcie stanowiska o traktowaniu oskarżyciela publicznego, a przede wszystkim prokuratora, nie jako strony procesowej w sensie formalnym (procesowym), lecz jako rzecznika interesu publicznego, korzystającego w swych działaniach z praw strony czynnej oskarżenia. Taka pozycja oskarżyciela publicznego znajduje również procesowe uzasadnienie; działając jako strona występuje on zasadniczo jako przeciwnik procesowy oskarżonego, zgodnie z wymogami skargowej i kontradyktoryjnej formy procesu.
1. Organy uprawnione do pełnienia funkcji oskarżyciela publicznego
Zgodnie z art. 45 § 1 kpk., zasadniczym organem państwa uprawnionym do sprawowania funkcji oskarżyciela publicznego jest prokurator. Uprawnienia oskarżyciela publicznego przysługują także innym organom państwa w ramach upoważnienia ustawowego (art. 45 ust. 2 kpk.). Nadrzędność prokuratora jako oskarżyciela publicznego nad in-
160
Organy uprawnione do pełnienia funkcji oskarżyciela publicznego
nymi organami państwa mogącymi pełnić tę funkcję wynika z następujących względów:
- prokurator posiada upoważnienie ustawowe do występowania jako oskarżyciel publiczny we wszystkich sprawach, bez względu na tryb postępowania. Uprawnienia pozostałych oskarżycieli publicznych dotyczą przede wszystkim szczególnych trybów postępowania i wynikają bądź z przepisów kpk., bądź sze zcze-gólnych ustaw kompetencyjnych (np. kodeks karny skarbowy);
- występowanie prokuratora w procesie karnym jako oskarżyciela publicznego jest regułą, zaś występowanie innych organów -wyjątkiem. Jednakże w przeciwieństwie do znanej prawu cywilnemu zasady lex specialis derogat legis generalis wstąpienie prokuratora do procesu wypiera inne organy uprawnione do pełnienia funkcji oskarżyciela publicznego. Sytuacja taka ma miejsce w szczególności w przypadku oskarżycieli publicznych występujących w trybie uproszczonym.
Dlatego też można stwierdzić, iż prokurator jest generalnym i uniwersalnym oskarżycielem publicznym, posiadającym monopol oskarżenia nie doznający żadnych ograniczeń i obejmującym wszelkie rodzaje sądów.
Expressis verbis zakres działania prokuratora jest określony w art. 32 ust. 1 ustawy o prokuraturze, który stanowi, iż prokurator wykonuje czynności oskarżyciela publicznego przed wszystkimi sądami.
Uprawnienia prokuratora jako oskarżyciela publicznego nie są ograniczone także przez pokrzywdzonego występującego w procesie jako oskarżyciel prywatny bądź oskarżyciel posiłkowy. Pokrzywdzony również ma bowiem pełne prawo do włączenia się w każdy proces karny, bez względu na to czy sam wniósł oskarżenie, czy też uczynili to inni oskarżyciele.
Do podstawowych obowiązków prokuratora jako oskarżyciela publicznego, należy wnoszenie oskarżenia i popieranie go przed sądem.
O ile wniesienie oskarżenia, bądź przyłączenie się do skargi wniesionej przez innego oskarżyciela (objęcie oskarżenia) są czynnościami jednorazowymi, o tyle popieranie oskarżenia stanowi określoną działalność, obejmującą szereg czynności zmierzających do osiągnięcia celu procesu.
161
Oskarżyciel publiczny
Do czynności tych w przypadku postępowania przed sądem I instancji można zaliczyć w szczególności:
- przygotowywanie się do rozprawy głównej, w szczególności przez zaznajamiania się z aktami sprawy. Jest to istotny aspekt pracy prokuratora, biorąc pod uwagę wskazane wcześniej zasady działania prokuratury z których wynika, iż nie zawsze prokurator prowadzący bądź nadzorujący postępowanie przygotowawcze wnosi oskarżenie do sądu;
- udział w posiedzeniach sądu oraz składanie wniosków w przedmiocie wszelkich kwestii rozstrzyganych przez sąd;
- udział w rozprawie głównej i składanie na niej wszelkich wniosków oraz oświadczeń, w zależności od przebiegu rozprawy;
- wygłaszanie przemówienia końcowego.
|
