3 mg �elaza w porcji, czyli w ok. 30 g.
e) dr Callender � �Preyention" 111.1974.
109
Bardzo wa�ny �ez jes� razowy chleb z pe�nego przemia�u ziarna
oraz otr�by. Ale o chlebie powiemy za chwil�.
Z produkt�w zbo�owych i z warzyw przyswaja si� ok. 5% �ela-
za; z produkt�w zwierz�cych, jak: oz�r, w�troba, wo�owina, ryby �
15 do 20%. Gdy jada si� r�wnocze�nie produkty ro�linne ze zwie-
rz�cymi, to przyswajalno�� �elaza z produkt�w ro�linnych wzrasta ok.
trzykrotnie.
Doskona�o�� w�tr�bki nale�y specjalnie podkre�li�, gdy� nie
tylko ona sama jest bogatym �r�d�em �elaza �atwo przyswajalnego,
ale i podnosi znacznie przyswajalno�� tego minera�u z jarzyn
(cebula!) i innych produkt�w pochodzenia ro�linnego, cho�by z chle-
ba razowego, kasz, zielenin, sur�wek, itd., je�li je jemy r�wnocze-
�nie. Do takiego wniosku, po wielu klinicznych badaniach doszed�
dr Miguel Layrisse i jego trzej koledzy z wenezuelskiego Instytutu
Bada� Naukowych7).
Istniej� wi�c trzy najwa�niejsze drogi do zaspokojenia potrzeb
naszego organizmu w zakresie �elaza:
1. Trzeba je�� �ywno�� naturaln�, nie poddawan� procesom
technologicznym, poprawiaj�cym jej wygl�d i ewentualnie smak.
2. Trzeba jada� to, co jest obfitym �r�d�em �elaza,
3. Trzeba pami�ta� o witaminie C, kt�ra te �r�d�a nie tylko wzbo-
gaca, ale czyni bardziej przyswajalnymi.
S-Fstoryjka o chlebie
By�o to pod koniec 1941 r. w Stanach Zjednoczonych, kt�re
7.XI 1.1941 r. przyst�pi�y do wojny. Narodowa Konferencja �ywie-
niowa dla spraw Obrony (National Nutrition Conference of Defense)
powzi�a dalekosi�n� decyzj�. Postanowiono bowiem, �e trzeba
wzbogaca� chleb i m�k� w �elazo, aby zapobiec anemii w�r�d oby-
wateli ameryka�skich, jako �e ,,wojna nie znosi ludzi zm�czonych",
a zm�czenie jest pierwszym objawem niedoboru �elaza i wywo�anej
nim anemii.
M�ka i pieczywo ameryka�skie � jak wiadomo � s� bia�e, bo
od lat ca�y tamtejszy przemys� spo�ywczy wraz z m�ynami jest
nastawiony na produkcj� czystej m�czki (niemal samej skrobi);
reszta � tzn. najwarto�ciowsza cz�� ziarna � jest odrzucana.
1 kg m�ki razowej z pe�nego ziarna pszenicy zawiera ok. 30 mg
�elaza; 1 kg m�ki z ,,oczyszczonego ziarna" � 8,2 mg, a 1 kg
�m�ki wzbogaconej" mia� zawiera� ok. 26 mg �elaza. 30 stan�w
w USA podj�o apel Konferencji i przyst�pi�o do akcji, maj�cej na
7) Dr Miguel Layrisse � �Journal of Nutrition". VI 11.1974.
110
celu dostarczenie ludno�ci wi�cej �elaza w pieczywie i innych wyro-
bach m�cznych.
W latach 1968�1970 podj�to w 10 stanach na wielk� skal� bada-
nia wynik�w tej akcji. Przebadano dok�adnie 30 tysi�cy rodzin,
kt�re jada�y tylko wzbogacany chleb i wzbogacan� m�k�, bo po
prostu innych w ich miejscach zamieszkania nie by�o. U wszystkich
stwierdzono niski poziom �elaza i niedobory tego minera�u w orga-
nizmie.
Wzbogacanie �elazem produkt�w zbo�owych jest kosztowne,
a � prawd� m�wi�c � korzy�ci nie da�o. Dlaczego? Bo � jak
ju� wiemy � �elazo, kt�re dodawano do chleba, makaron�w, klu-
sek, spaghetti i m�ki, jest w minimalnym procencie przyswajalne
przez organizm. A wi�c 30 lat tych zabieg�w � posz�o na marne!
Poniewa� chleb jada si� codziennie, wi�c �ywieniowcy doszli
do s�usznego wniosku, �e pieczywo razowe jest doskona�ym �r�d-
�em �elaza. Namawiaj� gor�co do spo�ywania chleba z pe�nego
przemia�u ziarna, zawieraj�cego ca�e bogactwo sk�adnik�w mineral-
nych. Wp�ywaj� one na to, �e chleb jest zdrowszy, a ponadto �at-
wiej daje si� przechowywa�. Wieloletnie do�wiadczenia dowodz�,
�e niekt�re gatunki chleba, zw�aszcza bia�ego, ulegaj� zepsuciu
jeszcze przed wyschni�ciem, a inne wysychaj� i dalej s� smaczne.
Okazuje si� (co zreszt� uda�o si� zweryfikowa� Zespo�owi Ekologii
Profilaktycznej w Krakowie na wyrobach firmy �Wawel"), �e doda-
nie do ciasta naturalnej soli mineralnej z kopalni w K�odawie wielo-
krotnie przed�u�a stan �wie�o�ci pieczywa.
Historyjka o eninach
Pewna kobieta po operacji przez d�ugie lata nie mog�a wyleczy�
si� z anemii. Dopiero zjadanie codziennie p�czka natki pietruszki
ju� po 2 tygodniach da�o popraw�, a po kilku dalszych � wprost
zdumiewaj�cy rezultat. Chorobowy stan 2,5 miliona czerwonych
cia�ek krwi po �kuracji natk�" osi�gn�� 4,5 milion�w, czyli
norm�. Przypomnijmy, �e natka ma �tylko" 5 mg �elaza w 100 g
(szczypiorek � 7 mg%) ale zawiera te� 180 mg witaminy C, a ta
przecie� u�atwia przyswajanie �elaza tak�e i z innych produkt�w.
Bogactwem witamin i soli mineralnych poprawia te� apetyt, co da�o
w efekcie taki w�a�nie wspania�y wynik.
Inna historyjka dotyczy pokrzyw, tych parz�cych, powszechnie
znanych: i tej o wi�kszych li�ciach, i tej z drobnymi listkami
(Urtica dioica i Urfica urens). Z interesuj�cych nas sk�adnik�w
obie zawieraj�: lecytyn�, kilka enzym�w (oksydaza, peroksydaza
i chlorofilaza), kwasy organiczne, a w�r�d nich kwas mr�wkowy,
ponadto 15 do 19% soli mineralnych, czyli bardzo du�o. W�r�d
tych soli s� m. in. zwi�zki krzemu, �elaza, potasu, wapnia i in.;
111
z witamin pokrzywa zawiera: A, C i K. Poza tym 5�7,5% chloro-
filu, a tak�e nie tak dawno odkryt� ro�linn� sekretyn�, pobudzaj�-
c� czynno�ci wydzielnicze �o��dka, trzustki, w�troby i jelit oraz ru-
chowe czynno�ci przewodu pokarmowego. Mo�e dlatego w�a�nie
medycyna ludowa od wiek�w przypisywa�a pokrzywie nadzwy-
czajne w�a�ciwo�ci, jak zwi�kszanie ilo�ci krwi, a raczej hemoglo-
biny w krwinkach, oraz liczby i wielko�ci krwinek. Badania klinicz-
ne dowiod�y tak�e, �e pod tym w�a�nie wzgl�dem pokrzywa nie
ust�puje syntetycznym preparatom �elaza i doskonale leczy anemi�.
Ka�da gospodyni wiejska wie, �e dodatek suszonych pokrzyw do
karmy kur podnosi zim� ich nie�no��. Wprawdzie my mo�emy suszo-