S� one bardzo mocno uzale�nione
od stanu swoich zasob�w (zob. Olson 1993; Katz 1996).
. - ., . ., - ---J- -.-- ^�m, w siaro si� ooecnie isuJinym
elementem kampanii wyborczej. Na poziomie wyborczym coraz wi�ksz� rol� odgrywaj�
czynniki natury socjopsychologicznej. Przyk�adowo: osobowo�� i wizerunek lidera mog�
w du�ej mierze decydowa� o wyborczym sukcesie partii. Ju� w latach pi��dziesi�tych
w Niemczech Unia Chrze�cija�skich Demokrat�w (CDU) znacz�co wykorzysta�a pozycj�
kanclerza K. Adenauera. W Wielkiej Brytanii natomiast w latach osiemdziesi�tych Partia
Konserwatywna skoncentrowa�a si� wok� osoby M. Thatcher. Socjaldemokratyczna Par-
tia Austrii (SP�) w latach siedemdziesi�tych ogniskowa�a kampani� wyborcz� wok�
osoby lidera i kanclerza B. Kreisky'ego, a w latach osiemdziesi�tych i na pocz�tku dzie-
wi��dziesi�tych - F. Vranitzky'ego. Grupy lider�w partyjnych niejednokrotnie znajduj�
silne oparcie w grupach interesu, co u�atwia finansowanie partyjnych kampanii wybor-
czych i penetrowanie elektoratu. To w�a�nie grupy interesu, zw�aszcza ekonomiczne, dys-
ponuj�c sprawnym aparatem organizacyjnym i strukturyzuj�c cz�� elektoratu, staj� si�
dla wielu partii istotnym �r�d�em dostarczania g�os�w wyborczych.
Scenariusz O. Kirchheimera (1966) dotycz�cy charakteru zmian organizacyjno-in-
stytucjonalnych w partiach politycznych Europy Zachodniej, jak i w otoczeniu politycz-
nym budzi jednak wiele kontrowersji. Kontrowersje te nie ujawniaj� si�, je�li chodzi
o spos�b i prawid�ow� identyfikacj� czynnik�w odpowiadaj�cych za ewolucj� funkcji
partii politycznej, a raczej dotycz� konkluzji jakie autor zaproponowa� w kontek�cie za-
chodz�cych zmian. S�dz�, i� kategorie: partia masowa i partia wyborcza to jedynie pew-
ne modele idealne. W rzeczywisto�ci trudno by�oby wskaza� na konkretne partie, kt�re
pasowa�yby do jednego z nich. Najcz�ciej spotykamy ugrupowania maj�ce cechy, kt�re
s� kombinacj� obu modeli (Antoszewski, Herbut (red.) 1997, s. 90-92; Wolinetz 1979,
s. 9-15).
Nale�y zatem przyj��, i� partie polityczne mog� r�ni� si� pod wzgl�dem stopnia za-
awansowania proces�w transformacyjnych (ewolucja partii). Przygotowuj� wi�c strategie
polityczne (wyborcze, programowe i koalicyjne) bior�c pod uwag� kontekst spo�eczny
i instytucjonalny, w jakim przysz�o im rywalizowa�. Na podstawie tych w�a�nie przes�a-
nek partie polityczne dzia�aj�ce racjonalnie wywa�aj� "aspekt masowo�ci" czy te�
"aspekt elektoralizmu". Warunki spo�eczne i polityczne mog� niekiedy zmusi� parti� do
szybkiej transformacji w�asnej to�samo�ci wyborczej czy programowej (dominacja cech
typowych dla modelu partii wyborczej). Partie z regu�y bardzo niech�tnie dokonuj� zmian
organizacyjnych i dlatego liczne strukturalne cechy typowe dla modelu partii masowej s�
zachowywane i wykorzystywane w nowej, "zmodernizowanej" formie. W tab. 7 zapre-
zentowano zasadnicze cechy partii masowej, wyborczej i kadrowej (kartelu). Zestawienie
to uwzgl�dnia nast�puj�ce zmienne (kryteria): po pierwsze, aspekt dominacji wewn�trz
partii; po drugie, charakterystyk� struktury wewn�trzpartyjnych powi�za�; po trzecie,
spos�b wy�aniania lider�w; po czwarte, �r�d�a finansowania; po pi�te, stosunek ideologii
do pragmatycznych dzia�a�; i po sz�ste, model awansu wewn�trzpartyjnego.
Na szczeg�ln� uwag� zas�uguj� kwestie zwi�zane z transformacj� modelu partii
w kierunku modelu partii kadrowej, inaczej m�wi�c, partii kartelu. Chodzi tu m.in. o
"elektoralizacj�" partii politycznej czy te� jej profesjonalizacj�.
P. Mair (1989) zwraca uwag�, i� partie wyborcze straci�y obecnie zdolno�� stmktu-
.^zowama elektoratu, tak charakterystyczn� dla partii masowych. Nale�y zauwa�y�, i�
ewolucja dokonuj�ca si� na poziomie spo�ecze�stwa (spo�ecze�stwo industrialne czy po-
ctindustrialne) doprowadzi�a do modyfikacji sposobu pojmowania przez partie polityczne
idei rywalizacji, przyw�dztwa czy nawet zasad demokracji2. D���c do poszerzenia swo-
jego apelu politycznego (wyborczego) i zdominowania r�nych grup spo�ecze�stwa w ce-
lu odniesienia sukcesu wyborczego partie wyrzek�y si� rozbudowanego aparatu organiza-
cyjnego, tak niezb�dnego wcze�niej dla utrzymania bazy poparcia. Trwa�e formy powi�-
za� mi�dzy konkretn� parti� a grup� spo�eczn�, takie jak np. koalicje wyborcze z lat czter-
dziestych czy pi��dziesi�tych, stopniowo zanikaj�, a pojawiaj� si� nowe formy organiza-