Zw�aszcza w ostatnim dziesi�cioleciu marne efekty gospodarcze oraz pojawienie si� rywalizuj�cych ze sob� szk�l ekonomicznych sk�ania�y wielu ludzi do pow�tpiewania w skuteczno�� jakiegokolwiek dzia�ania w�adz fiskalnych i pieni�nych w celu polepszania wynik�w gospodarczych.
Polityka automatyczna a polityka dyskrecjonalna
Na podstawie powy�szych uwag mo�na by odnie�� wra�enie, �e polityka fiskalna dopomaga w stabilizacji gospodarki tak d�ugo tylko, jak d�ugo instytucje rz�dowe skrupulatnie obserwuj� wyst�puj�ce trendy, skutecznie antycypuj� przysz�y rozw�j wydarze� i s� w stanie szybko decydowa� o po -j�ciu dzia�a�. Taka dyskrecjonalna aktywna polityka fiskalna, polegaj�ca n podejmowaniu i zmienianiu wyra�nych decyzji, jest rzecz� wa�n�, jest jednak tylko cz�� ca�ej historii.
W nowoczesny system fiskalny s� r�wnie� wbudowane istotne cec y automatycznych stablizator�w. Przez ca�y czas, w dzie� i noc�, bez wzgl?"U to, czy prezydent �pi czy nie, system fiskalny pomaga utrzyma� stabufl naszej gospodarki. Je�eli kt�rego� roku recesja zacznie si� pog��bia�, w cza
b�dzie na wakacjach, pot�ne si�y automatyczne zaczn� i tak 2dy K�n�*r funkcjonowa�, aby jej przeciwdzia�a�, zanim si� jeszcze spotka czy komitet lub zacznie si� stosowa� jak�� polityk�
Automatyczne stabilizatory
. . S� owe tajemnicze stabilizatory? Oto g��wne z nich. Automatyczne zmiany we wp�ywach podatkowych. Zobaczymy w roz-33 �e federalny system podatkowy polega na progresywnym opodat-Zia 'u 'dochod�w osobistych i korporacji. (Progresywne podatki wyst�puj� ov\ jy w miar� wzrostu dochodu wp�ywy z podatk�w rosn� wi�cej ni� *te rcjonalnie.) Co oznacza progresywne opodatkowanie z punktu widzenia Pr hjino�ci? Oznacza ono, �e gdy tylko doch�d zaczyna spada�, zanim jeszcze s n2res wprowadzi jakiekolwiek zmiany stawek podatkowych, wp�ywy rz�du podatk�w tak�e spadaj�. Obecnie na ka�dy spadek PNB wynosz�cy 10 mld . j przypada wynosz�cy oko�o 3,5 mld dol. spadek ��cznych wp�yw�w
z podatk�w.
I c� z tego? To, �e obni�ka wp�yw�w podatkowych mo�e by� owym przyjemnym lekarstwem, kt�re lekarz zapisuje w przypadku obni�enia si� produkcji. A wi�c aktualny system podatkowy jest pot�nym i szybko dzia�aj�cym, "wybudowanym na sta�e" stabilizatorem. Zauwa�my, �e podatki wywieraj� stabilizuj�cy wp�yw zar�wno w przypadku ruch�w w g�r�, jak i w d�. W okresach gwa�townych podwy�ek C+I+G, przedstawiciel makroekonomii m�g�by proponowa� zastosowanie jakiej� podwy�ki podatku w celu zd�awienia w zarodku zagra�aj�cej inflacji. Wp�ywy z tego �r�d�a wzrosn� automatycznie dzi�ki stosowaniu progresji podatku dochodowego.
Przed wiekiem, autorzy pisz�cy na ten temat mniemali, �e stabilno�� wp�yw�w podatkowych jest dobr� rzecz�. Dzisiaj wielu ekonomist�w jest odwrotnego zdania. Mo�e zatem mamy du�e szcz�cie, �e nasz obecny system podatkowy bez ma�a mimowolnie osi�gn�� wysoki stopie� automatycznej gi�tko�ci, przy czym wp�ywy podatkowe maj� tendencj� wzrostow� w czasach inflacji i spadkow� w czasach depresji. Jest to pot�ny czynnik stabilizuj�cy gospodark� i moderuj�cy cykl koniunkturalny.
� Zasi�ki dla bezrobotnych i inne transfery socjalne. W ostatnich pi��dzie-S1?ciu latach zbudowano w USA kunsztowny system ubezpiecze� od bezrobocia (unemployment Insurance - Ul). Zatrudnieni zaczynaj� pobiera� �wiadczenia UDezpieczeniowe wkr�tce po zwolnieniu z pracy. Z chwil� kiedy zn�w zaczynaj� Pracowa�, wyp�aty ustaj�. A system Ul wpompowuje niejako fundusze w gos-P�dark� albo wypompowuje je, co dzia�a antycyklicznie, stabilizuj�co.
Podobne cechy mo�na dostrzec w wielu programach pomocy spo�ecznej. �ny �ywno�ciowe, zasi�ki dla biednych rodzin z dzie�mi wymagaj�cymi
specjalnej opieki, wczesne emerytury z ubezpieczenia spo�ecznego - to pr2v k�ady publicznych wyp�at transferowych, pozwalaj�cych sp�aszcza� "g�ry" i "do�ki" cyklu gospodarczego.
Mo�na by wymieni� i inne stabilizatory, jednak g��wn� rol� odgrywaj�
w�a�nie4. � Q
Ograniczenia automatycznych stabilizator�w
Zanim porzucimy temat automatycznych stabilizator�w, musimy p0(} kre�li�, �e stabilizatory wbudowane w system s� pierwsz� lini� obrony, ale nie wystarczaj� do utrzymania pe�nej stabilno�ci. Zobaczymy, dlaczego.
Automatyczna tendencja podatk�w do ujmowania pewnego u�amka z ka�dego dodatkowego dolara PNB oznacza, �e wielko�� "mno�nika" ulega obni�eniu. Ka�dy dolar zmiany w inwestycjach czy w nap�dzanych czynnikami zewn�trznymi wydatkach obronnych - wywo�any czy to przez wynalazki, knowania innych kraj�w czy cokolwiek innego - b�dzie teraz wywiera� s�abszy wp�yw destabilizuj�cy na ca�o�� systemu, wp�yw ten jednak nie zostanie ca�kiem wyeliminowany. Zamiast sytuacji, w kt�rej si�� oddzia�ywania tego typu zak��ce� na PNB trzeba by�o pomno�y� trzy lub wi�cej razy, obecnie - ze wzgl�du na automatyczne stabilizuj�ce oddzia�ywanie podatk�w - b�dziemy mie� do czynienia z efektem mno�nikowym wynosz�cym zaledwie 2 do 2,5 razy5.
Kr�tko m�wi�c, stabilizator wybudowany w system przyczynia si� do zredukowania pewnej cz�ci ka�dej fluktuacji gospodarczej, ale nie jest w stanie wyeliminowa� tego zak��cenia ca�kowicie. To, czy zredukowa� pozosta�e "saldo" takiego zak��cenia i w jaki spos�b to zrobi�, pozostaje zadaniem dyskrecjonalnej polityki pieni�nej i fiskalnej.
4 Entuzja�ci dyskrecjonalnego pos�ugiwania si� polityk� fiskaln� wysuwali propozycje zmierzaj�ce do zwi�kszania roli automatycznych stabilizator�w. Jedna z tych propozycji sugerowa�a uchwalenie przez Kongres ustawy, kt�ra by sprawia�a, �e stopy opodatkowania zmienia�yby si� automatycznie, wraz ze zmianami r�nych wska�nik�w produkcji czy inflacji. Inna propozycja polega�a na tym, by pozwoli� prezydentowi na wprowadzenie zmian st�p podatkowych w pewnym niewielkim przedziale, aby w ten spos�b stabilizowa� gospodark�. Kongres jednak odni�s� si� podejrzliwie do tego rodzaju projektu delegowania swoich kompetencji fiskalnych i z sugestii tych nic nie wynik�o.