|
Kwarc służył człowiekowi od niepamiętnych czasów, przede wszystkim dlatego, że był szeroko rozpowszechniony w przyrodzie i pozostawał odporny na działanie czynników zewnętrznych. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że był on pierwszym minerałem zastosowanym przez człowieka do wyrobu podstawowych narzędzi i broni, które
85
zapewniały mu warunki bytowania. Wyroby z krzemienia (odmiana kwarcu) znane są od początku epoki kamiennej [starszego paleolitu] aż do schyłku okresu neolitu, który rozpoczął się u progu II tysiącleciap.n.e.
Człowiek wykorzystywał kwarc na przestrzeni całych dziejów i stosuje go do dziś. W prawiekach ceniono krzemień za jego twardość, wysoką odporność oraz ze względu na ostre, tnące krawędzie. Stopniowo, poprzez stulecia, odkrywano kolejne walory kwarcu. Jego użyteczność stale rosła; obecnie jest on stosowany w wielu gałęziach nowoczesnej techniki i przemysłu.
Już starożytnych górników zachwycało piękno kryształów kwarcu. W miarę postępu cywilizacyjnego i kulturalnego popularność kwarcu i jego odmian znacznie wzrosła. Doskonałość kształtów i wspaniałość barw sprawiały, że był on coraz bardziej poszukiwanym kamieniem ozdobnym. Do dziś podziwiać można wspaniale cięte kryształowe puchary średniowieczne, wykonywane przez słynnych mistrzów tej epoki (przede wszystkim Włochów i Niemców). Współczesne wyroby rzadko dorównują im pięknością i precyzją wykonania. Te prawdziwe dzieła sztuki wytwarzano głównie z surowca pochodzącego ze złóż alpejskich. Najpiękniejsze egzemplarze gromadził w swej kolekcji cesarz Rudolf II nazywany często maximus adorator et amator gemmarum. Wiele z nich zachowało się do dziś w kolekcjach muzealnych (np. w Wiedniu).
Wyroby średniowiecznej i renesansowej sztuki zdobniczej i jubilerskiej świadczą o ogromnej popularności różnych odmian kwarcu. Były one bardzo poszukiwane ze względu na doskonałą przezroczystość i silny połysk, dzięki czemu zastępowały często inne, znacznie rzadsze i bardziej wartościowe kamienie szlachetne.
Kwarc występuje w przyrodzie w bardzo urozmaiconych postaciach, począwszy od form doskonale wykształconych kryształów aż do skupień drobnoziarnistych i zbitych. Oprócz przezroczystego, bezbarwnego kryształu górskiego spotyka się liczne odmiany o wyrazistym zabarwieniu. Do bardzo popularnych odmian krystalicznych należy ametyst o pięknych, zróżnicowanych barwach od purpury
86
do fioletu. Wywołane są one prawdopodobnie domieszkami żelaza oraz, wpływem promieniowania jonizującego. Zabarwienie kwarcu z niektórych złóż nie jest trwałe w świetle dziennym i szybko zanika. Ametyst był ulubionym kamieniem starożytnych Greków i Rzymian, którzy wierzyli, iż zapobiega on pijaństwu (jego nazwa wywodzi się z greckiego amethystos - nieupojony). Z ametystu wykonywano cenne amulety i liczne przedmioty dekoracyjne.
Krystaliczną odmianą kwarcu o bladożółtej barwie wywołanej obecnością trójtlenku żelaza jest cytryn. Kwarc dymny tworzy kryształy o barwie dymnobrązowej lub brązowoczarnej. Czarne, nieprzezroczyste odmiany kwarcu dymnego noszą nazwę morionu, wywodzącą się z łacińskiego mor-morion, zastosowaną pierwotnie przez Pliniusza Starszego dla określenia czarnego jaspisu i onyksu, pochodzącego z Indii.
Zabarwienie obu tych odmian spowodowane jest prawdopodobnie naturalnym promieniowaniem radioaktywnym. Podczas podgrzewania kwarc dymny i morion tracą swoje zabarwienie.
87
Bardzo popularną odmianą żółtego kwarcu jest kwarc różowy, charakteryzujący się różnymi odcieniami różu - od bladoróżowego do bardziej intensywnego, czasami przechodzącego w fiolet. Barwy te wywołane są obecnością tlenku manganu i zanikają, gdy minerał zostanie podgrzany do temperatury 575°C. Pozostawiony dłużej pod wpływem zewnętrznych warunków atmosferycznych również traci barwy. Aż do momentu odkrycia form krystalicznych w złożach brazylijskich kwarc różowy znany był dotychczas niemal wyłącznie w postaci zbitej. Praż lub kwarc zielony (w średniowieczu znany też pod nazwą "prasius") wywodzi swą nazwę z greckiego prasios - zieleń porowa. Barwę swą zawdzięcza obecności licznych wrostków zielonego aktynolitu. Delikatny odcień zieleni sprawiał, że kamień ten był dawniej używany znacznie częściej niż obecnie do wytwarzania ozdób, mozaik itp. Kwarc szafirowy jest zbitą odmianą niebieskozielonego kwarcu, którego barwa wywołana jest obecnością licznych, włóknistych wrostków niebieskawych amfiboli (krokidolitu).
Czerwony, brązowy lub żółty kwarc żelazisty występuje w postaci skupień zbitych, ziarnistych lub krystalicznych. Kwarc mleczny zawdzięcza swą białą barwę nie obcym domieszkom, ale zawartości dużej liczby drobniutkich pęcherzyków gazu. Odmiany zanieczyszczone o szerokiej gamie
88
barw obejmowane są wspólną nazwą kwarcu zwykłego lub pospolitego. Szary rogowiec jest mieszaniną kwarcu i chalcedonu, podobnie jak brązowoczarny krzemień.
|
