Ka¿de zawini¹tko posiada³o oprócz 4. Zawartoœæ zawini¹tka Gwiazdy Wieczornej: sznury splecionej s³odkiej trawy i skórki ptaków, fajka z czarnego kamienia i narzêdzie s³u¿¹ce do prostowania brzechw strza³, œwiête kolby kukurydzy i fragmenty skalpów.
tego dodatkowe elementy zmieniaj¹ce siê w zale¿noœci od symboliki i historii, oraz specyficznych wymagañ rytualnych [MURIE 1981:13].
Istnia³y dwie g³ówne grupy zawini¹tek: te, które zyska³y swoj¹
moc od bóstw gwiazd i te, które pochodzi³y od mocy zwierz¹t. Poniewa¿ Skiri posiadali oba rodzaje zawini¹tek, byli uwa¿ani za twór-108
ców tych pierwszych, podczas, gdy inne grupy Paunisów wykorzy-stywa³y tylko te drugie. Istotne jest jednak, ¿e istnia³ podzia³ zadañ pomiêdzy tymi zawini¹tkami: si³y bogów gwiazd kontrolowa³y za-pasy ¿ywnoœci i wojnê, a si³y zwierz¹t zdrowie i chorobê.
2.3. Zawini¹tka a struktura spo³eczna. Zawini¹tka by³y równie¿ istotne ze wzglêdu na ich wp³yw na strukturê spo³eczn¹ Paunisów. Kierowa³y one w pewien sposób organizacj¹ wiosek Skiri, ³¹-
cz¹c odpowiednie wioski z opiekuj¹cymi siê nimi gwiazdami - ich odpowiednikami na niebie. Wioski przyjmowa³y imiê zawini¹tek, bior¹cych swoj¹ nazwê od gwiazd, od których pochodzi³y. Czasami dodawana by³a nazwa œwiecka, wskazuj¹ca na lokalizacjê wioski
[HAI:590]. Dooko³a zawini¹tek skupione by³y równie¿ dwie z trzech najwa¿niejszych warstw spo³ecznych Paunisów: kap³ani i wodzowie. Kap³ani kierowali ceremoniami i rytua³ami odpowiednimi dla ka¿dego zawini¹tka, natomiast wodzowie sprawowali opiekê nad relikwiami. W zasadzie instytucja opiekuna zawini¹tka by³a równo-znaczna z wodzostwem. Nie pojawi³ siê pomys³ przekazywania go poza obrêb krewnych - urz¹d opiekuna by³ dziedziczny [MURIE
1981:36]. Struktura starszeñstwa zawini¹tek (mia³y one bardzo œci-s³¹ hierarchiê) kszta³towa³a hierarchiê wodzów i wiosek. W³aœciciel zawini¹tka Wieczornej Gwiazdy by³ uznawany za wodza wszystkich Skiri, ale aktywne kierowanie sprawami plemienia le¿a³o w rêkach w³aœcicieli czterech g³ównych zawini¹tek, którzy cyklicznie przeka-zywali miêdzy sob¹ w³adzê [MURIE 1981:34].
Po tym nieco przyd³ugim wstêpie, który jest jednak niezbêdny, by zrozumieæ charakterystykê kulturow¹ tego plemienia, nale¿y przejœæ teraz do g³ównego tematu niniejszej pracy - kwestii pioruna w wierzeniach Paunisów, ze szczególnym uwzglêdnieniem Paunisów Skiri, których zwarty system religijny pozwala na nieco ³atwiej-sze wnikniêcie w problemy plemion prerii. Pierwszym zagadnieniem, któremu nale¿a³o by poœwiêciæ uwagê, jest problem wystêpowania pioruna jako bóstwa w panteonie Paunisów.
Bóstwa piorunowe
Jak ju¿ wspomniano, piorun - doœæ czêsto rozdzielony na b³yskawicê i grzmot - zosta³ umieszczony w niebie jako pi¹ta moc. Czterej Bogowie na Zachodzie, Grzmot, B³yskawica - zwana tak¿e Cudown¹ Istot¹ - Wiatr i Chmura, pe³nili wa¿n¹ rolê. Od nich pochodzi³o 109
¿ycie na Ziemi i mieli oni za zadanie œpiewaæ pieœni, æwicz¹c si³y niezbêdne dla kreacji. W ten sposób, za pomoc¹ pieœni œpiewanej przez nich przez wiele lat, zosta³a stworzona ziemia. Po jej stworzeniu Cudowna Istota zosta³a wys³ana, aby badaæ i kontrolowaæ nowe tereny [MURIE 1981:42].
Nale¿y przy tym zwróciæ uwagê na fakt, ¿e oba te bóstwa mog¹
byæ manifestacjami najwy¿szego bóstwa, Tirawahata, jego piorunowym aspektem. Za ich pomoc¹ o¿ywia on ziemiê, o czym wyraŸnie mówi pieœñ ceremonialna. Po stworzeniu materialnego wszechœwiata Tirawahat usiad³ w chacie w niebie i zacz¹³ myœleæ o œwiecie po-ni¿ej, w którym nie by³o ¿adnego ¿ycia. Wtedy pomyœla³ o daniu mu
¿ycia, wsta³ i obszed³ chatê od wewn¹trz dooko³a, w ten sposób da-j¹c œwiatu duchowe istnienie. PóŸniej wyszed³, wyci¹gn¹³ ramiona, rozk³adaj¹c swoj¹ szatê tak, ¿e ukaza³ siê w ciemnych chmurach zachodniego nieba. Kiedy rozejrza³ siê na boki, pojawi³a siê tam b³yskawica. Nastêpnie wzi¹³ g³êboki oddech i grzmot przetoczy³ siê nad ziemi¹. W ten sposób o¿ywcza si³a boga stworzy³a wszystko i da³a mu ¿ycie. St¹d tak¿e przekonanie Paunisów o trzech fazach uderzenia pioruna: najpierw dosiêga on ziemi, póŸniej rozchodzi siê nad ni¹ i ostatecznie zamyka okr¹g [MURIE 1981:49].
Oba te bóstwa (Grzmot i B³yskawica) mia³y jednak nieco od-mienne zadania i wydaje siê, ¿e wa¿niejsz¹ rolê odgrywa³a B³yskawica - Cudowna Istota. Byæ mo¿e zwi¹zane jest to z przeœwiadcze-niem, ¿e to ona w³aœnie odwiedza œwiat (uderzenie przez piorun to uderzenie b³yskawicy, dŸwiêk grzmotu nie jest tak “namacalny”), co znalaz³o swoje odzwierciedlenie w wierzeniach Paunisów. Jej bliski zwi¹zek z cz³owiekiem podkreœla³o tak¿e ich przekonanie o tym, ¿e na pocz¹tku ludzie byli w³asnoœci¹ B³yskawicy, dopóki nie wykrad³
ich Wilk, który sprowadzi³ w ten sposób na ziemiê œmieræ i wojnê
[DORSEY 1906:11]. Jakby w zupe³nym przeciwieñstwie do roli, któr¹
bóstwo to odegra³o w poprzednim micie, potrafi siê ono tak¿e ukazaæ jako bóg wojowników, jak w opowieœci o Czarnej Strza³ce Piorunowej, w której po uderzeniu przez piorun wojownik zosta³ obda-rzony t¹ strza³¹, a dawca ukaza³ mu siê w wizji: Zobaczy³ mê¿czyznê. Mia³ on bizoni¹ szatê, a na twarzy paski bia³ej gliny. Na nogach nosi³ nogawice ze skalpami i piórami or³a. Ta istota powiedzia³a m³ode-mu mê¿czyŸnie, ¿e jest bogiem wojny i ¿e da³a mu t¹ strza³ê, aby zawsze j¹ ze sob¹ nosi³, a przyniesie mu ona sukces [DORSEY 1906:84].
Oprócz tego Cudowna Istota odgrywa³a istotn¹ rolê podczas wio-sennej Ceremonii Grzmotu, o której bêdzie mowa dalej.
110