|
To dziêki zmys³om wzroku, s³uchu, smaku, dotyku i wêchu
jednostka jest zwi¹zana ze œwiatem zewnêtrznym (Kart, 1990). W ten sposób zmys³y
sprawiaj¹, ¿e cz³owiek jest nastawiony na œwiat i jego interpretacjê. Niektóre badania
(CIaussen i Patii, 1990; LaForge, Spector i Sternberg, 1992) wskazuj¹, ¿e upoœledzenie
zmys³ów, szczególnie wzroku i s³uchu, wyzwala sk³onnoœæ do zale¿noœci w codziennym
¿yciu i stanowi istotny czynnik ryzyka obni¿enia siê ogólnego poziomu funkcjonowania.
Warto zaznaczyæ, ¿e na spostrzeganie œwiata przez starszych ludzi mog¹ wp³ywaæ zmiany
w samych zmys³ach. Na przyk³ad starsza osoba o upoœledzonym wzroku lub s³uchu mo¿e
byæ spostrzegana jako uparta, sêdziwa lub ekscentryczna. Poniewa¿ ju¿ wczeœniej w tym
rozdziale przedstawiliœmy zmiany w zmys³ach zlokalizowanych w skórze, skoncentrujemy
siê teraz na wzroku, s³uchu, smaku i wêchu.
Wzrok. Jak ju¿ wykazaliœmy w ostatnim rozdziale, istnieje kilka zwi¹zanych z wiekiem
strukturalnych zmian w systemie widzenia. Na przyk³ad nastêpuje zmniejszenie siê
œrednicy Ÿrenicy, zwiêkszaj¹ siê nieprawid³owoœci na powierzchni rogówki i zmniejsza siê
zdolnoœæ akomodacyjna soczewek, a w konsekwencji pojawiaj¹ siê trudnoœci w
skupianiu wzroku na bliskich przedmiotach. Z wiekiem soczewka oka staje siê te¿ mniej
przezroczysta, zmniejsza siê liczba wypustek nerwowych, sk³adaj¹cych siê na nerw
wzrokowy, mo¿e te¿ byæ gorsze widzenie barw. Jest to skutek utraty wra¿liwoœci przez
fotoreceptory i przekazywania przez nie impulsów wzrokowych do uk³adu nerwowego (B.A.
Cooper, 1991; Owsiey i Sloane, 1990; Schieber, 1992).
Takie zmiany w obrêbie narz¹du wzroku towarzysz¹ce procesowi starzenia siê maj¹
codzienne, praktyczne implikacje. Przy wykonywaniu ró¿nych czynnoœci, np. czytania lub
gotowania, starsi na ogó³ potrzebuj¹ silniejszego œwiat³a. Obni¿aj¹ca siê zdolnoœæ
przystosowania wzroku do b³ysków œwiat³a sprawia, ¿e prowadzenie samochodu noc¹
staje siê szczególnie trudne (Barr i Eberhard, 1991; Kline, 1992). Przemêczenie oczu
mo¿e te¿ ograniczaæ iloœæ czasu, jak¹ potrzebuje dana osoba, koncentruj¹c siê na tym, co
robi. Wiele problemów zwi¹zanych ze wzrokiem mog¹ skorygowaæ okulary. Dla tych,
którzy maj¹ bardziej upoœledzone widzenie, bêdzie konieczne korzystanie z ksi¹¿ek i
innych materia³ów wydrukowanych du¿¹ czcionk¹ lub ze szk³a powiêkszaj¹cego (Akutsu,
1991; Burack-Weiss, 1991; Cherry, Keller i Dudley, 1991; Orr, 1991).
Choroby oczu wystêpuj¹ce u starszych osób. Poza zmianami w oczach, czêsto
towarzysz¹cymi procesowi normalnego starzenia siê, istnieje te¿ ryzyko wyst¹pienia
chorób oczu (Crews, 1991; Horowitz, Teresi i Cassels, 1991; Hudson, 1990; Ringgold,
1991), Powszechne u starszych osób s¹ zw³aszcza dwa rodzaje problemów ze wzrokiem,
zaæma i jaskra (glaukoma).
Zaæmy s¹ to nieprzezroczyste obszary na soczewkach przeszkadzaj¹ce w przedo-
stawaniu siê œwiat³a do siatkówki, co sprawia, ¿e obiekty s¹ widziane niewyraŸnie. Zaæma
tworzy siê stopniowo i bezboleœnie, bez zaczerwienienia czy ³zawienia, zwykle w obu
oczach. Niektóre zaæmy pozostaj¹ niewielkie i nie wp³ywaj¹ na widzenie. Lecz gdy staj¹
siê one wiêksze lub gêœciejsze, zwykle pojawiaj¹ siê problemy z widzeniem.
Poza nieostrym widzeniem osoby maj¹ce zaæmê czêsto razi jaskrawe œwiat³o, gdy¿
zamglona soczewka raczej rozprasza ni¿ skupia docieraj¹ce do niej œwiat³o. Te
ograniczenia widzenia s¹ szczególnie wyraŸne przy fiksowaniu wzroku na obiektach
znajduj¹cych siê w wiêkszej odleg³oœci. W miarê pogarszania siê stanu soczewki staj¹
siê mlecznobia³e, powoduj¹c dalsze pog³êbianie siê trudnoœci w widzeniu. Nieleczone
Rozwój fizyczny i umys³owy 535
zaæmy prowadz¹ do œlepoty. Jednak zaæmê mo¿na usuwaæ drog¹ operacji chirurgicznej
wzglêdnie bezpiecznie i z du¿ym powodzeniem. Po operacji pacjent odzyskuje widzenie
dziêki specjalnym okularom lub soczewkom kontaktowym b¹dŸ implantowaniu do oczu
soczewek (plastykowych soczewek chirurgicznie wszczepianych do oka).
Jaskra (glaukoma) jest to wysokie ciœnienie w ga³ce ocznej, spowodowane przez
wytworzon¹ ciecz wodnist¹ oka, ptyn kr¹¿¹cy w przedniej komorze oka. Ten nagromadzony
ptyn przeszkadza w normalnej zdolnoœci osuszania siê oka, prowadz¹c do podwy¿szonego
ciœnienia oraz do uszkodzenia struktury oka i zakoñczeñ nerwowych. Nieleczona jaskra,
podobnie jak zaæma, mo¿e prowadziæ do œlepoty.
Jaskra czêsto zaczyna siê bez ¿adnych widocznych objawów. Pogarszanie siê wzroku
jest stopniowe i bezbolesne. Jednak jej postêp poci¹ga zwykle za sob¹ upoœledzenie
widzenia bocznego, niewyraŸne widzenie, trudnoœci przystosowania siê do jasnego œwiat³a
i ciemnoœci oraz ból w oku b¹dŸ dooko³a oka. W wiêkszoœci wypadków jaskra spawia, ¿e
jednostka spostrzega efekt aureoli otaczaj¹cych œwiat³a2 (Farber, 1990; Weinstock i Zucker,
1990).
Skuteczne leczenie jaskry zale¿y od wczesnego jej wykrycia. Wœród leków stosuje siê
specjalne krople do oczu (u³atwiaj¹ce odp³yw p³ynu) i leki doustne (zmniejszaj¹ce
produkcjê p³ynu w oku). Jeœli takie leczenie jest nieskuteczne, niezbêdna staje siê
operacja, polegaj¹ca na odbudowaniu mo¿liwoœci odp³ywu p³ynu z oka.
|
