To dziêki zmys³om wzroku, s³uchu, smaku, dotyku i wêchu jednostka jest zwi¹zana ze œwiatem zewnêtrznym (Kart, 1990). W ten sposób zmys³y sprawiaj¹, ¿e cz³owiek jest nastawiony na œwiat i jego interpretacjê. Niektóre badania (CIaussen i Patii, 1990; LaForge, Spector i Sternberg, 1992) wskazuj¹, ¿e upoœledzenie zmys³ów, szczególnie wzroku i s³uchu, wyzwala sk³onnoœæ do zale¿noœci w codziennym ¿yciu i stanowi istotny czynnik ryzyka obni¿enia siê ogólnego poziomu funkcjonowania. Warto zaznaczyæ, ¿e na spostrzeganie œwiata przez starszych ludzi mog¹ wp³ywaæ zmiany w samych zmys³ach. Na przyk³ad starsza osoba o upoœledzonym wzroku lub s³uchu mo¿e byæ spostrzegana jako uparta, sêdziwa lub ekscentryczna. Poniewa¿ ju¿ wczeœniej w tym rozdziale przedstawiliœmy zmiany w zmys³ach zlokalizowanych w skórze, skoncentrujemy siê teraz na wzroku, s³uchu, smaku i wêchu. Wzrok. Jak ju¿ wykazaliœmy w ostatnim rozdziale, istnieje kilka zwi¹zanych z wiekiem strukturalnych zmian w systemie widzenia. Na przyk³ad nastêpuje zmniejszenie siê œrednicy Ÿrenicy, zwiêkszaj¹ siê nieprawid³owoœci na powierzchni rogówki i zmniejsza siê zdolnoœæ akomodacyjna soczewek, a w konsekwencji pojawiaj¹ siê trudnoœci w skupianiu wzroku na bliskich przedmiotach. Z wiekiem soczewka oka staje siê te¿ mniej przezroczysta, zmniejsza siê liczba wypustek nerwowych, sk³adaj¹cych siê na nerw wzrokowy, mo¿e te¿ byæ gorsze widzenie barw. Jest to skutek utraty wra¿liwoœci przez fotoreceptory i przekazywania przez nie impulsów wzrokowych do uk³adu nerwowego (B.A. Cooper, 1991; Owsiey i Sloane, 1990; Schieber, 1992). Takie zmiany w obrêbie narz¹du wzroku towarzysz¹ce procesowi starzenia siê maj¹ codzienne, praktyczne implikacje. Przy wykonywaniu ró¿nych czynnoœci, np. czytania lub gotowania, starsi na ogó³ potrzebuj¹ silniejszego œwiat³a. Obni¿aj¹ca siê zdolnoœæ przystosowania wzroku do b³ysków œwiat³a sprawia, ¿e prowadzenie samochodu noc¹ staje siê szczególnie trudne (Barr i Eberhard, 1991; Kline, 1992). Przemêczenie oczu mo¿e te¿ ograniczaæ iloœæ czasu, jak¹ potrzebuje dana osoba, koncentruj¹c siê na tym, co robi. Wiele problemów zwi¹zanych ze wzrokiem mog¹ skorygowaæ okulary. Dla tych, którzy maj¹ bardziej upoœledzone widzenie, bêdzie konieczne korzystanie z ksi¹¿ek i innych materia³ów wydrukowanych du¿¹ czcionk¹ lub ze szk³a powiêkszaj¹cego (Akutsu, 1991; Burack-Weiss, 1991; Cherry, Keller i Dudley, 1991; Orr, 1991). Choroby oczu wystêpuj¹ce u starszych osób. Poza zmianami w oczach, czêsto towarzysz¹cymi procesowi normalnego starzenia siê, istnieje te¿ ryzyko wyst¹pienia chorób oczu (Crews, 1991; Horowitz, Teresi i Cassels, 1991; Hudson, 1990; Ringgold, 1991), Powszechne u starszych osób s¹ zw³aszcza dwa rodzaje problemów ze wzrokiem, zaæma i jaskra (glaukoma). Zaæmy s¹ to nieprzezroczyste obszary na soczewkach przeszkadzaj¹ce w przedo- stawaniu siê œwiat³a do siatkówki, co sprawia, ¿e obiekty s¹ widziane niewyraŸnie. Zaæma tworzy siê stopniowo i bezboleœnie, bez zaczerwienienia czy ³zawienia, zwykle w obu oczach. Niektóre zaæmy pozostaj¹ niewielkie i nie wp³ywaj¹ na widzenie. Lecz gdy staj¹ siê one wiêksze lub gêœciejsze, zwykle pojawiaj¹ siê problemy z widzeniem. Poza nieostrym widzeniem osoby maj¹ce zaæmê czêsto razi jaskrawe œwiat³o, gdy¿ zamglona soczewka raczej rozprasza ni¿ skupia docieraj¹ce do niej œwiat³o. Te ograniczenia widzenia s¹ szczególnie wyraŸne przy fiksowaniu wzroku na obiektach znajduj¹cych siê w wiêkszej odleg³oœci. W miarê pogarszania siê stanu soczewki staj¹ siê mlecznobia³e, powoduj¹c dalsze pog³êbianie siê trudnoœci w widzeniu. Nieleczone Rozwój fizyczny i umys³owy 535 zaæmy prowadz¹ do œlepoty. Jednak zaæmê mo¿na usuwaæ drog¹ operacji chirurgicznej wzglêdnie bezpiecznie i z du¿ym powodzeniem. Po operacji pacjent odzyskuje widzenie dziêki specjalnym okularom lub soczewkom kontaktowym b¹dŸ implantowaniu do oczu soczewek (plastykowych soczewek chirurgicznie wszczepianych do oka). Jaskra (glaukoma) jest to wysokie ciœnienie w ga³ce ocznej, spowodowane przez wytworzon¹ ciecz wodnist¹ oka, ptyn kr¹¿¹cy w przedniej komorze oka. Ten nagromadzony ptyn przeszkadza w normalnej zdolnoœci osuszania siê oka, prowadz¹c do podwy¿szonego ciœnienia oraz do uszkodzenia struktury oka i zakoñczeñ nerwowych. Nieleczona jaskra, podobnie jak zaæma, mo¿e prowadziæ do œlepoty. Jaskra czêsto zaczyna siê bez ¿adnych widocznych objawów. Pogarszanie siê wzroku jest stopniowe i bezbolesne. Jednak jej postêp poci¹ga zwykle za sob¹ upoœledzenie widzenia bocznego, niewyraŸne widzenie, trudnoœci przystosowania siê do jasnego œwiat³a i ciemnoœci oraz ból w oku b¹dŸ dooko³a oka. W wiêkszoœci wypadków jaskra spawia, ¿e jednostka spostrzega efekt aureoli otaczaj¹cych œwiat³a2 (Farber, 1990; Weinstock i Zucker, 1990). Skuteczne leczenie jaskry zale¿y od wczesnego jej wykrycia. Wœród leków stosuje siê specjalne krople do oczu (u³atwiaj¹ce odp³yw p³ynu) i leki doustne (zmniejszaj¹ce produkcjê p³ynu w oku). Jeœli takie leczenie jest nieskuteczne, niezbêdna staje siê operacja, polegaj¹ca na odbudowaniu mo¿liwoœci odp³ywu p³ynu z oka.
|