|
Najbardziej typową podstawą prowadzenia procesu z inter-
dyktu była zawarta przed pretorem stypulacja (sponsio): dawała ona możność
wytoczenia procesu o ustalenie, czy przesłanki wydania interdyktu były uza-
sadnione, i zasądzenia przewidzianej w stypulacji kwoty pieniężnej. Celem
procesu z interdyktu było stwierdzenie, czy interdykt był zasadny, czy nie.
Zapadły w procesie z interdyktu wyrok nie różnił się od wyroku w zwyczaj-
nym procesie. Dawał on możność ubiegania się o udzielenie przez pretora
powództwa o wykonanie interdyktu, którego słuszność została stwierdzona
w postępowaniu per sponsiones. Inaczej przebiegało postępowanie w przy-
padku, gdy osoba, do której skierowano interdykt, nie zgadzając się z jego
treścią występowała o wyznaczenie arbitra. Arbiter ten, z upoważnienia pre-
tora, rozstrzygał o słuszności interdyktu. Umieszczona w formułce tej skargi
dausula arbiiraria dawała możność, w przypadku uznania interdyktu za słu-
szny, dobrowolnego wykonania interdyktu, przed ostatecznym zasądzeniem
pieniężnym.
Interdykty miały w prawie rzymskim niezmiernie szeroki zakres stosowa-
nia. W znanych nam źródłach występuje prawie 60 przypadków stosowania
interdyktów. Jedną z najwcześniejszych dziedzin stosowania interdyktów była
l ochrona naruszonego lub zagarniętego posiadania rzeczy (por. Nb. 205). In-
i terdykty mogły też służyć np. do: ochrony dziedziczenia opartego na prawie
Nb. 416
314 Rozdział X. Ochrona praw prywatnych
pretorskim (interdictum quorum bonorum - por. Nb. 258); ochrony węzła
małżeńskiego (interdictum de uxore exhibenda ac ducenda - por. Nb. 124};
ochrony wierzyciela w przypadku umniejszenia majątku przez dłużnika (in-
terdictum fraudatorium - por. Nb. 325) lub w przypadku zabezpieczenia go
zastawem umownym (interdictum Salvianum - por. Nb. 209). Interdykt mógł
również służyć do zmuszenia pozwanego do wdania się w spór w procesie
o wydanie rzeczy nieruchomej (interdictum quem fundum - por. Nb. 363).:
2. Stypulacje pretorskie (stipulatwnes praetoriae)
417 Stypulacje pretorskie były kontraktami werbalnymi zawieranymi przed pre-
torem, z jego nakazu i za pomocą ustalanych przez niego słów (yerba - por.
Nb. 390). Rodziły one normalną ochronę procesową. Zawarcie stypulacji prę-
torskiej mogło dawać podstawę do wszczęcia procesu z interdyktu. Mogły też
one służyć pretorowi do stworzenia ochrony procesowej w sytuacjach, gdy
taka ochrona nie była przewidziana przez prawo (np. cautio dawni infecti
- por. Nb. 204).
3. Missiones
418 Missiones były decyzjami pretora wprowadzenia pewnej osoby w posia-
danie konkretnej rzeczy lub całego majątku innej osoby. Cel stosowania mis-
siones był różny. Mogły one służyć np.: jako wstęp do przeprowadzenia egze-
kucji majątkowej (por. Nb. 400); do zmuszenia do wdania się w spór; do
zabezpieczenia przed grożącą szkodą, która mogła wyniknąć, np. przez zawa-
lenie się budowli sąsiada.
4. Restitutio in integrum
419 Przywrócenie do stanu pierwotnego (restitutio in integrum) było decyzją
pretora niweczącą skutki prawne jakiegoś aktu prawnego lub wyroku, jeżeli
ich utrzymywanie było krzywdzące dla określonej osoby. Pretor mógł stoso-
wać restitutio in integrum, m.in. w takich przypadkach, gdy brak doświadcze-
nia życiowego osoby sporządzającej akt prawny (minores - por. Nb. 147),
dokonanie aktu pod wpływem groźby (metus - por. Nb. 46), podstępu (dolus
- por. Nb. 46) lub błędu (error - por. Nb. 46). Można było również domagać
się stosowania przez pretora restitutio in integrum w przypadku poniesienia
straty przez osobę, która była nieobecna z uwagi na sprawy publiczne.
W okresie procesu kognicyjnego restitutio in integrum przekształciła się
w środek procesowy zwyczajny służący do zaczepiania nieważnych wyroków.
Nb. 417-419
Zakończenie
Rozdział XI. Pojustyniańskie dzieje
prawa rzymskiego
§ 48. Drogi recepcji prawa rzymskiego i jego wpływ
na współczesną kulturę prawną
Literatura: J. Bardach, Recepcja w historii państwa i prawa, CPH 29/1977, z. l, s. 1-^2;
K. Bukowska, O recepcji prawa rzymskiego w prawie miejskim w dawnej Polsce, CPH 20/1968,
z. l, s. 71-92; tejże, Z historii prawa rzymskiego we Włoszech i we Francji - mos italicus
i mos gallicus, CPH 12/1960, z. 2, s. 177-187; T. Giaro, Dogmatyka a historia prawa w polskiej
tradycji romanistycznej, PK 37/1994, Nr 3-4, s. 85-99; J. Kodrębski, Monteskiusz a pra-
wo rzymskie, Acta UL Folia lurid. 21/1986, s. 135-153; H. Kupiszewski, Prawo rzymskie,
s. 41-72,215-237; J. Sondel, O początkach recepcji prawa rzymskiego w polskim prawie
miejskim, [w:] Studia z historii praw obcych w Polsce. ZN UJ 625 Prace Prawn. 97/1982,
s. 37-53; tenże. Łaciński tekst rewizji toruńskiej prawa chełmińskiego. Studia Źródłoznaw-
cze 28/1983, s. 197-202; tenże, Z rozważań o wpływach prawa rzymskiego w Korekturze
pruskiej, CPH 38/1986, z. l, s. 27-47; tenże, Elementy romanistyczne w rewizjach prawa
chełmińskiego: lidzbarskiej (Jus Culmense Correctum - 1566 r.), nowomiejskiej (Jus Cul-
mense Emendatum - 1580 r.), oraz toruńskiej (Jus Culmense Revisum - 1594 r.), [w:]
Studia Culmensia Historico-Juridica, T. 2, Toruń 1988, s. 149-234; tenże, Leges sumptu-
ariae w rewizji toruńskiej prawa chełmińskiego - twór samodzielny czy recypowany?,
[w:] Studia z dawnego prawa sądowego i miejskiego, Toruń 1990 (= Acta UNC 218 Pra-
wo 30) s. 57-68; teaże, Antyfeministyczny (rafefaf Gafenefa raszyckiego z 1792 roku,
CPH 45/1993, z. 1-2, s. 365-377; tenże, Elementy prawa rzymskiego w miejskim prawie
karnym w dawnej Polsce, [w:] Profesorowi Janowi Kodrębskiemu in memoriam. Łódź
2000, s. 375-398; K. Sójka-Zielińska, Wielkie kodyfikacje cywilne XIX w., Warszawa
1973; E. Szymoszek, Tradycja i postęp w twórczości glosatorów, [w:J Z dziejów prawa,
Katowice 1996, s. 13-23; tenże. Szkoła glosatorów w polskiej literaturze historyczno-
prawnej: poglądy Fryderyka Zoila (Starszego) i Stanisława Wróblewskiego, [w:] Z dzie-
jów prawa, cz. 2, Katowice 1999, s. 9-23; W. Wolodkiewicz, Rzymskie korzenie; tenże,
Prawo rzymskie. Od świata antycznego do współczesności, [w:] Integracja czy specjaliza-
cja? O przyszłości nauki o kulturze antycznej. Warszawa 1996, s. 37-41.
"?1
316 Rozdział XI. Pojustyniańskie dzieje prawa rzymskiego
I. Pojustyniańskie dzieje prawa rzymskiego w Bizancjum
420 Przenikanie prawa rzymskiego do późniejszych praw, czyli szeroko poj(
"recepcja prawa rzymskiego", spowodowane było wieloma czynnikami i odb
wało się różnymi drogami. Jedna z tych dróg przebiegała przez Bizancjun
Pomimo wprowadzonego przez Justyniana zakazu tłumaczenia i koment
wania stworzonej przez niego kodyfikacji, jeszcze za życia cesarza zaczę
się pojawiać jej tłumaczenia i omówienia. Grecki przekład Instytucji, dokon
ny przez jednego z twórców dzieła Justyniana - Teofila (zwany parafra:
|
