Jeśli
szczególnych emocji. Listę takich tematów
nie wiÄ…Åœe siÄ™ on z realizowanymi celami,
zawiera tabela 10.1.
emocja nie powstanie. Fakt, Åœe w tej
Nieco inne wymiary oceny poznaw-
chwili w podpoznańskich lasach intensyw-
czej wymienia Klaus Scherer (1998,
nie topnieje śnieg, nie ma Ŝadnego związku
s. 155-156). UwaÅœa on, Åœe w ocenie
z moim celem, jakim jest ukończenie roz-
uwzględniane są następujące właściwości
działu 10 tej ksiąŜki. W związku z tym
stymulaqi:
382
PSYCH0U3GIA P02NANIA
1) Nowość/nieoczekiwaność.
ściwości, w których zakresie ocena poja-
2) Samoistna przyjemność.
wia się w sposób automatyczny, jednostka
3) Istotność dla celu/potrzeby.
nie musi zastanawiać się nad tym, czy
4) MoŜliwości zaradcze.
jakiś bodziec jest bodźcem nowym, czy
5) Zgodność Ja z normami. Scherer zalicza
teŜ zetknęła się z nim wcześniej; nie
do nich normy społeczne, konwen
musi teŜ zastanawiać się nad tym, czy
cje kulturowe, oczekiwania osób zna
bodziec jest przyjemny - po prostu czuje
czących oraz uwewnętrznione normy
tę przyjemność. Natomiast trzy pozostałe
i standardy jednostki.
właściwości uwzględniane w ocenie mają
charakter „lazarusowski". Widoczne jest
Dwa pierwsze z wymienionych wy-
tu dÄ…Åœenie Scherera do znalezienia kom-
miarów byty uwzględniane w badaniach
promisu w dyskusji dotyczÄ…cej prymatu
Zajonca i jego zwolenników. Są to wła-
poznania bądź emocji.
TABELA 10.1 Tematy relacyjne róŜnych emocji
EMOCJA
TEMAT
Duma
Podbudowanie poczucia własnej wartości dzięki dokonaniom lub osiągnięciu
cenionego obiektu (samodzielnie lub przez kogoÅ›, z kim siÄ™ utoÅœsamiamy)
Gniew
Zniewaga pomniejszająca „ja" i „moje"
Lęk
Stanie w obliczu niepewnego zagroÅœenia egzystencjalnego
Miłość
Pozostawanie w związku z inną osobą lub takie pragnienie, zwykle, choć
niekoniecznie, odwzajemniane
Nadzieja
Obawa, Ŝe będzie gorzej, i pragnienie, by było lepiej
Poczucie winy
ZÅ‚amanie nakazu moralnego
Smutek
Doświadczenie nieodwracalnej straty
Strach
Konkretne, bezpośrednie i zniewalające zagroŜenie fizyczne
Szczęście
Dokonywanie postępów w osiąganiu jakiegoś celu
Ulga
Zanik stresującej niezgodności między rzeczywistym a poŜądanym stanem rzeczy
Współczucie
Poruszenie z powodu cudzego cierpienia i pragnienie
niesienia pomocy
Wstręt
(metaforycznie) Bliskość lub wchłonięcie odstręczającego obiektu bądź idei
Wstyd
Efekt działań poniŜej osobistego ideału
Zawiść
Pragnienie posiadania tego, co ma ktoÅ› inny
Zazdrość
Niechęć do osoby trzeciej z powodu jej szkodliwego wpływu na naszą relację z inną
osobÄ…
Źródło: R. Lazarus, Uniwersalne zdarzenia poprzedzają ce emocje, w: P Ekman, R. Davidson (red.), Natura emocji (s.
148)
PROCESY POZNAWCZE I PROCES* EMOCJONALNE
383
RównieŜ Nico Frijda (1998) przypisuje
moŜe powstawać pośpiesznie, choć wy-
analizie znaczenia podstawowÄ… rolÄ™ w wy-
maga uwzględnienia ogromnego zakresu
znaczaniu emocji. Podobnie jak Lazarus
znaczeń, jeśli ma być nie tylko negatywna,
(1998 b), uwaÅœa on, Åœe emocje powstajÄ…
ale być określoną emocją gniewu, lęku,
w wyniku napotkania zdarzeń ułatwiają-
wstydu czy smutku; jeŜeli ma być nie
cych lub utrudniajÄ…cych jednostce reali-
tylko pozytywna, ale być określoną emocją
zacjÄ™ jakiegoÅ› celu. JednakÅœe w uwagach
radości, dumy czy miłości. ZwaŜywszy to
Frijdy występuje jedna subtelna zmiana
wszystko, podchodzÄ™ z duÅœym sceptycy-
w stosunku do poglądów Lazarusa. Dobrze
zmem do uŜyteczności poszukiwania mi-
to ilustruje następujący cytat: „W kaŜdym
nimalnych poznawczych przesłanek emo-
zakątku świata emocje są wzbudzane po-
cji" (Lazarus, 1998 a, s. 189-190; podkre-
jawieniem siÄ™ afektywnie oznakowanych
ślenie autora).
zdarzeń, które utrudniają lub ułatwiają
Jak współcześnie traktujemy tę dys-
realizację motywów" (Frijda, 1998, s. 143).
kusję? Po pierwsze, stanowiska głównych