|
Analogiczne rezultaty przyniosły inne badania odnoszące się do potocznej taksonomii kultury konstruowanej w wybranych środowiskach społecznych (Bokszański, 1976).
74
Socjologia kultury
Wyniki tych badań potwierdzają wnioski z mniej systematycznej obserwacji wskazując na fakt, że potoczne rozumienie kultury ma charakter selektywny i wartościujący. Zbliża się ono do ujęcia kultury we wczesnej fazie wprowadzania w użycie tego terminu przez filozofów-humanistów w okresie Oświecenia. We współczesnym akademickim rozumieniu kultury można zaobserwować także pewne tendencje powrotu do ujęcia wartościującego (Jaeger, Selznick, 1964). Dominuje jednak traktowanie tego terminu jako neutralnego pojęcia naukowej analizy. Nie wyklucza to wprowadzenia ocen i stosowania hierarchii w odniesieniu do badanych zjawisk kultury, ale samo kwalifikowanie przedmiotu badań jako wchodzącego lub niewchodzącego w obręb zjawisk kulturalnych na zasadzie definicji nie podlega wartościowaniu. To stanowisko odnosi się zarówno do kultury w jej globalnym rozumieniu, jak do trzeciej spośród wyodrębnionych kategorii zjawisk kulturalnych najbliżej odpowiadających potocznemu pojęciu kultury.
Ta trzecia kategoria zjawisk kulturalnych wymaga nadania jej nazwy, która nie powodowałaby teoretycznych nieporozumień, oraz szczególnie dokładnego określenia, gdyż ona właśnie ma być przedmiotem badań i analiz właściwych socjologii kultury, zawiera bowiem repertuar zmiennych zależnych tych badań. Termin określający tę kategorię powinien być wybrany tak, aby zdawał sprawę z charakteru objętych przez nią zjawisk, a przynajmniej temu charakterowi możliwie najlepiej odpowiadał. Konstruując pojęcie tej kategorii kultury można i należy oprzeć się na dotychczasowym teoretycznym dorobku nauk poświęconych teorii kultury, byleby czerpane stąd elementy nie były wzajemnie sprzeczne i nie przesądzały o założeniach ontologicznych i metodologicznych wykluczonych expi.cite z budowanej konstrukcji.
Dla uniknięcia niejasności trzeba więc na początku określić wyraźnie przyjmowane tu założenia. Zgodnie z nimi u podstawy wszelkiej teorii kultury, a więc także koncepcji każdej z jej kategorii, leży twierdzenie, że społeczno-kulturalna rzeczywistość ma charakter fizyczny, materialny. Nic, co nie jest zjawiskiem tego typu, nie może być przedmiotem ludzkiego doświadczenia, a więc, zgodnie z przyjętym tu stanowiskiem, przedmiotem badania empirycznego i teorii. Każda z wyodrębnionych kategorii kultury składa się ze zjawisk o swoistym charakterze i funkcjach. Kategoria trzecia określona zostanie terminem „kultury symbolicznej". Składające się na nią zjawiska to znaki i wartości. Znaki i wartości są przedmiotami lub aktami ludzkiego zachowania, stanowiącymi korelaty postaw i znaczeń. Znaczenia są funkcją znaków i nie reprezentują żadnej ontologicimie odrębnej postaci bytu. Pojęcie symbolu w przyjętym tutaj rozumieniu odnosi się łącznie do wartości i znaków występujących nie we wszystkich swoich komunikacyjnych funkcjach, ale w ściślej określonych społecznych i psychospołecznych układach.
Proces tworzenia, przekazywania i odbioru znaków będzie w dalszym ciągu nazywany procesem semiozy. Jeśli odróżnia się tworzenie od bezrefleksyjnego i nieświadomego produkowania znaków, można uznać, że jest to proces swi nście
Kategorie kultury. Akademickie i potoczne ujęcie
75
l me
i wyłącznie ludzki. Ernst Cassirer określił człowieka jako animal symbolicum pragnąc w ten sposób uwypuklić jego cechę gatunkową, którą uważał za najistotniejszą, niejako konstytutywną właściwość gatunku. Rozumienie symbolu lub znaku w filozofii Cassirera było jednak związane z jego neokantystowskim stanowiskiem, którego nie ma potrzeby włączać do przyjętej tutaj interpretacji kultury.
Formy symboliczne, czyli systemy znaków, którymi posługuje się człowiek w życiu społecznym, stanowią według Cassirera matrycę, za pomocą której duch ludzki nadaje kształt rzeczywistości. Taka jest funkcja sztuki, poznania, mitu i wszelkiej religii. Każdy z tych systemów tworzy odrębne, sobie właściwe symboliczne formy świata. Szczególna rola przypada przy tym językowi stanowiącemu medium pozostałych form kultury. Cassirer nie zaprzecza wprawdzie istnieniu zewnętrznego świata przedmiotów, ale uważa go jedynie za źródło biernych wrażeń, które dopiero formy kultury przekształcają w „czystą ekspresję ludzkiego ducha" (Cassirer, 1953, t. l, s. 81; 1998).
Filozofia Cassirera nie jest możliwa do pogodzenia z przyjętym tutaj stanowiskiem wobec kultury symbolicznej. Zawiera ona jednak koncepcje, które mogą być inspirujące dla socjologicznej analizy kultury pod warunkiem zastąpienia kreacyjnych funkcji ducha zbiorową działalnością społeczną ludzi, których świadomość w określonych warunkach kultury bytu w sposób aktywny, twórczy kształtuje formy interpretacji i oceny rzeczywistości oraz normy zwróconej na nią działalności. W teorii Cassirera zawarta jest słuszna koncepcja kultury symbolicznej jako łączącej ludzi więzi funkcjonalnej oraz inspiracja w kierunku poszukiwania wspólnej logiki form symbolicznych, czyli systemów symbolicznej kultury. Oba te elementy jego teorii zasługują na akceptację.
|
