|
'
Wychowanie dziecka znacznie częściej jednak, jest wyuczaniem właściwych zachowań, aniżeli oduczaniem niewłaściwych. Tylko tam, gdzie zaniedbanie i brak kontroli doprowadziły do złych nawyków, bardziej potrzebne jest oduczanie, a więc kara. Tymczasem w praktyce wychowawczej kara posiada zdumiewającą przewagę nad nagrodą. Liczni badacze i obserwatorzy stwierdzają, że takie środki wychowawcze jak:
kara cielesna, krzyk, pogróżki, poniżanie, wyśmiewanie, ubliżające porównania, sarkazm, ustawiczne wytykanie wykroczeń, pozbawianie różnych rzeczy, są znacznie częściej stosowane wobec dzieci, aniżeli środki zachęty.
Nieumiejętne stosowanie kar lub nagród prowadzić może do wytworzenia w wychowanku skojarzeń, o które bynajmniej nie chodziło w wychowaniu. Zbyt częste stosowanie kar za nieodpowiednie wykonywanie pewnych czynności może zniechęcić dziecko do tych czynności w ogóle. Na przykład zbyt ostre krytykowanie podczas nauki gry na instrumencie może spowodować zupełną niechęć do dalszych ćwiczeń. Niewłaściwe skojarzenie może dotyczyć także osoby wychowawcy. Na-przykład zbyt częste spotykanie się z surową krytyką ze strony wychowawcy może doprowadzić dziecko do ujemnej postawy wobec niego w ogóle i do tendencji do unikania go. Dlatego kara nie może być zbyt częsta i powinna z reguły następować bezpośrednio po wykroczeniu dziecka; powinna także zawierać momenty wyjaśniające dlaczego została zastosowana i wiązać się
154
z niewłaściwością czynu, a nie osobą karzącego. Jest rzeczą doniosłej wagi wreszcie, aby dziecko przyznawało; że zawiniło i uznawało słuszność wymierzonej kary.
System kar i nagród musi być powiązany z ustalonym standardem wymagań wobec dziecka. Stawiane mu wymagania powinny być przede wszystkim dostatecznie jasno i wyraźnie określone, a następnie stałe i dostosowane do przeciętnych możliwości dziecka. Zbyt wysokie lub niezrozumiałe wymagania narażają dziecko na ustawiczne niepowodzenia i wykluczają możliwość spotkania się z nagrodą, zbyt niski standard wymagań natomiast czyni nagrodę tak łatwo osiągalną, że przestaje być ona czymś atrakcyjnym i wartościowym. W wypadku zbyt częstych niepowodzeń dziecka nie jest właściwym kontynuowanie kar, lecz nasuwa się konieczność przeanalizowania przyczyn tych niepowodzeń oraz dopomożenia dziecku w ich pokonaniu;
tak, aby mogło ono zasłużyć sobie na nagrodę. Jest bowiem prawdopodobne, że dziecku brak umiejętności pokonania pewnych trudności, a wtedy zbyt często otrzymywane kary jeszcze bardziej zniechęcają i de-mobilizują je. Jednym z podstawowych warunków nauczania dziecka właściwych form postępowania jest nie zwalczanie niewłaściwych form przy pomocy kar, lecz dopomożenie dziecku w przejawieniu pożądanego zachowania, a następnie zachęcenie go- do dalszych podobnych zachowań przy pomocy nagrody.
Kara nie może być nigdy wyładowaniem na dziecku gniewu spowodowanego kłopotami, które ono sprawia. Powstaje wtedy sytuacja, w której jest ono karane odpowiednio nie do winy, lecz do samopoczucia karzącego. Kara lub nagroda musi być środkiem wychowawczym stosowanym z namysłem, pod wpływem refleksji, a nie pod wpływem chwilowego impulsu.
155
"Jak zrobię coś złego, to przeważnie nie chodzę do kina"; "Mama nie daje mi na kino i nie puszcza na dwór"; "Mamusia i tatuś nie puszczają mnie wtedy do kolegi"; "Najczęściej rodzice nie pozwalają mi wyjść z domu i bawić się z kolegami"; "Siedzę za karę tydzień albo i dłużej w domu i nudzę się, gdyż mam zabronione wszelkie rozrywki".
Rozmaitość represyjnych środków wychowawczych stosowanych wobec dzieci zostaje nadto wzbogacona przez takie zabiegi wychowawcze, jak przydzielanie dodatkowych prac ("Jak coś przeskrobię, to ojciec mi daje do przepisywania 10 albo więcej stron z czytanki"; "Muszę wtedy wyczyścić wszystkie buty albo wyszorować schody"), klęczenie, w tym nierzadko na grochu lub węglach oraz pozbawianie posiłków.
Środki wychowawcze najczęściej stosowane przez rodziców w wypadku wykroczeń dzieci
Rodzaje środków
wychówawczycti
Częstość występowania , (w^/e)
25,5 23,5 13,2 5,7 14,3 6,2 0,5 2,9 3,2 1,4 3,6
100,00
surowe kary cielesne
kary cielesne
krzyk i wymyślanie
perswazja
|
