|
Pod tym
względem zachodzi różnica w porównaniu z przedstawioną poprzednio odpo-
wiedzialnością z art. 429 KC, gdzie powierzający czynność sam odpowiada za winę
w wyborze, i to bez względu na winę wykonawcy. Jest to poważne ograniczenie
odpowiedzialności zwierzchnika, jeśli się weźmie pod uwagę fakt, iż na
poszkodowanym spoczywa ciężar dowodu winy bezpośredniego sprawcy szkody
(podwładnego). Jednakże praktyka w istotnej mierze łagodzi te konsekwencje,
przyjmując na podstawie domniemań faktycznych istnienie winy w razie wykazania
bezprawnego działania sprawcy (podwładnego). Widoczne jest to zwłaszcza w
konstrukcji tzw. winy anonimowej, która właściwie uniemożliwia analizę psychicznej
sfery działającego podmiotu.
=522= Jeżeli jednak okaże się, że podwładnemu, który wyrządził szkodę, nie
można przypisać winy, bo jest np. niepoczytalny, wówczas poszkodowany może
żądać odszkodowania od powierzającego czynność na zasadzie winy w wyborze
(art. 429 KC).
=523= Z uwagi na to, że odpowiedzialność zwierzchnika uzależniona jest od
odpowiedzialności bezpośredniego wykonawcy, z reguły obaj ponoszą solidarną
odpowiedzialność wobec poszkodowanego (art. 441 KC). Jednakże ta ogólna reguła
kodeksowa zostaje w istotnej mierze ograniczona przede wszystkim przez art. 120
KP. Zgodnie z ustaloną w tym względzie judykaturą Sądu Najwyższego, pracownik
nie odpowiada wobec osoby trzeciej za szkodę wyrządzoną jej z winy nieumyślnej.
Dopiero po naprawieniu szkody wyrządzonej osobie trzeciej przez pracownika przy
wykonywaniu obowiązków pracowniczych zakładowi pracy przysługuje roszczenie
regresowe wobec pracownika, który ją wyrządził, jeżeli istnieją podstawy
odpowiedzialności odszkodowawczej tego pracownika względem zakładu pracy. W
myśl art. 119 § 1 KP. odpowiedzialność ta w razie nieumyślnego wyrządzenia
szkody nie może przewyższać trzymiesięcznego wynagrodzenia pracownika (uchw,
połączonych izb: Izby Cywilnej i Administracyjnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych z 12.4.1989 r.; opubl. OSN 1989, poz. 128).
Natomiast zwierzchnik nie może zwolnić się od odpowiedzialności dowodem
braku winy w nadzorze. Ekskulpacja jest wyłączona ze względu na to, że odpowiada
on na zasadzie ryzyka - za sam skutek - a nie na zasadzie winy.
§ 18. Odpowiedzialność Skarbu Państwa i samorządu terytorialnego za
funkcjonariuszy
I. Uwagi wprowadzające
=525= Pogląd, że państwo ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą za
szkody wyrządzone obywatelom w związku z wykonywaniem swych funkcji
władczych (publicznych) długo i opornie torował sobie drogę, zanim ostatecznie
znalazł uznanie w ustawie z 15.11.1956 r. o odpowiedzialności państwa za szkody
wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych (Dz.U. Nr 54, poz. 243).
Uchwalenie tej ustawy było ważnym wydarzeniem w dziejach rozwijania systemu
ochrony praw obywateli.
Ustawa ta została uchylona wraz z wejściem w życie Kodeksu cywilnego, a jej
postanowienia znalazły się w art. 417-421 Kodeksu cywilnego.
Mimo że Kodeks cywilny przejął postanowienia ustawy z 1956 r., ich nowe
usytuowanie wywołało szereg poważnych wątpliwości interpretacyjnych. Zostały one
rozstrzygnięte w wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej z
15.11.1971 r.; opubl. OSN 1971, poz. 59. Wytyczne te nadal stanowią wyraz
ustalonej judykatury, chociaż straciły swój dawniej wiążący charakter.
W świetle tej wykładni art. 417 i n. KC konstruują odrębną i samodzielną
podstawę odpowiedzialności wspomnianych osób prawnych za szkodę wyrządzoną
przez ich funkcjonariuszy, jeżeli spełnione zostaną określone przesłanki.
W konsekwencji do odpowiedzialności tej nie znajduje zastosowania art. 416
KC dotyczący odpowiedzialności osób prawnych ani przepisy art. 425, 429 i 430 KC
regulujące odpowiedzialność za cudze czyny.
II. Podmiotowy zakres odpowiedzialności
1. Odpowiedzialność Skarbu Państwa
=525= Skarb Państwa odpowiada, jeżeli szkodę wyrządził funkcjonariusz
państwowy (art. 417 § 1 KC). Pojęcie to zostało na użytek omawianej obecnie
instytucji bliżej określone w art. 417 § 2 KC i to w sposób bardzo szeroki. Obejmuje
ono bowiem:
1) pracowników organów władzy państwowej, bez względu na zajmowane
stanowiska i przysługujący im zakres władzy (np. organ administracyjny,
nauczyciel, policjant, personel państwowej służby zdrowia) oraz sędziów,
prokuratorów i żołnierzy sił zbrojnych;
2) osoby powoływane w drodze wyboru do organu państwowego (np. posłowie,
senatorowie, ławnicy);
3) osoby działające "na zlecenie" (nie tylko w cywilistycznym, ale i admini-
stracyjnym tego słowa znaczeniu) organów władzy, administracji lub gospodarki
w przypadkach, gdy odpowiednie przepisy prawne upoważniają wspomniane
organy do zlecenia określonego działania (np. wezwany przez policjanta
przechodzień do pomocy w zatrzymaniu uciekającego przestępcy, obywatele
uczestniczący w zwalczaniu klęsk żywiołowych).
2. Odpowiedzialność państwowych osób prawnych
=526= Jeżeli szkoda została wyrządzona przez funkcjonariusza państwowej
osoby prawnej, odpowiedzialność za szkodę ponosi zamiast Skarbu Państwa, ta
osoba prawna (art. 420 KC). Przepis ten stanowi reminiscencję dawnego ustroju,
gdzie funkcje publiczne państwa, a w konsekwencji funkcjonariusze państwowych
osób prawnych byli uznawani za funkcjonariuszy państwowych. Przy takim założeniu
wyraźne wskazanie w przepisie prawnym, że za szkodę wywołaną przez
|
