Powolno��, konserwa-
tyzm i brak wyobra�ni mia�y okaza� si� bardziej zgubne dla pa�stwa w�a-
daj�cego imperium ni� dla przyw�dcy obronnej Symmachii.l�
Gru�niejszy wszak�e od tych wszystkich brak�w by� post�puj�cy szybko
wozk�ad sparta�skich instytucji. Do�wiadczenia z okresu wojny i budowa-
nia im
perium ukazuj� wka�ciwy sens wyroczni delfickiej : "Mi�o�� do pie-
ni�dzy, nie co innego, zgubi Spart�." W teorii Spar tiaci �yli z gospodarki
522 Hegemonia Sparty (404-386 r.)
Vllgarcnza i wo na domowa w Atenacn 523
rOlriej, OdCi�tej prZeZ 5W� �elaZri� mOnet� Od Wymlariy Ze �WIatem Ze-3.
OLIGARCHIA I WOJNA DOMOWA W ATENACH
wn�trznym, utrzymywanej za� prac� ludno�ci zale�nej. Wed�ug tych sa-
W odzinie zw ci twa S arta rzekre�li�a wsz stkie dec z e Aten. Prz -
rnych teoretycznych za�o�e� poszczeg�lni Spartiaci byli mniej wi�cej r�wni g y
�s p p y y j y
wrocl�a b t a�stwow E inie Melos Skione i inn m ofiarom ate�skich
mi�dzy sob� maj�tkiem, dop�ki zachowywali swoje pierwotne posiad�o�ci y p y
g , , y
a�tow teren r �aszczone rzez Ateri odda�a ich ierwotn m w�a-
(l lero�). W praktyce, chocia� prawo zabrania�o ludziom prywatnym posia-g , y
p zyw p y p y
dania bitej monety, z�oto i srebro trafia�o cz�sto do prywatnych r�k w Spar-
scrclelom, pozwalaj�c r�wnie� na powr�t do domu wszystkim,
kt�rych wy-
cie. Proces ten szybko zak��ci� podstawow� r�wno�� Spartiat�w, prowa-sna�y
proate�skie demokracje. �wi�t� wysp� Apollona, Delos, wyzwolono
dz�c do pozbawienia praw obywatelskich tych wszystkich, kt�rzy popad� spod
w�adzy Ate�czyk�w, a �wi�tyni� oddano w zarz�d jej w�asnym oby-
atelom. W dzono Messe�cz k�w osledlon ch rzez Aten w Nau ak-
szy w d�ugi nie byli ju� w stanie wnosi� swoich udzia��w do syssytii. Pod yp� y
y p y p
kon.iec r. 398 Kinadonl Spartyta pozbamony praw, czyl:t "mzszy" (h2 po tos i
na Kefallenii, kt�rzy uciekli teraz na Sycyli� i do
Cyreny. W pa�-
w��n rozru_chy. Zamierza� on zbuntowa� "mzszych , stwach oswobodzonych
zaznaczy� si� wyrazny zwrot ku oligarchicznej for-
mei k�w neodamode�s i helot�w, przeciwko ich panom, Spartiatom "r�w-mie
rz�d�w; wynika� on w cz�ci z niech�ci do przyjaznych Atenom demo-
perl ,
krat�w, w cz�ci za� ze �wiadomo�ci, �e Lizander takie w�a�nie rz�dy fa-
nym" (homo�oi). Uk�ad si� by� 20:1 na korzy�� Kinadona, ale eforowie
zgnietli spisek uwi�ziwszy go razem z towarzyszami. Nie zrobili jednak nrc,
woryzuje. Ruch ten zahamowa�y wkr�tce okrucie�stwa, jakich
z popar-
ciem sparta�skich harmost�w i garnizon�w dopuszczali si� skrajni oligar-
b za obiec dalszemu pozbawianiu praw obywatelskich. Poniewa� wielu
" �wnych" poleg�o na wojnie i 2/s posiad�o�ci ziemskich na mocy spartan chov
,ie czy "dekarchowie". Na przyk�ad w Milecie przy wsp�udziale
Li-
zandra w r�ni to o�miuset demokrat�w". S arta�sc namiestnic rz -
skiego prawa spadkowego przesz�o w r�ce kobiece, coraz bardziej brako y � "
p y y p y
wa�o Spartiat�w. Tak wi�c dosz�o do tego, �e wraz-ze wzrostem potrzeb czynili
si� sami do radykalnej zmiany nastroj�w, gdy� post�powali
srogo,
i zobowi�za� S arty",zmnre sza�a...si�....liezba jej -pe si 'av ysh--Qb. ' 'at a
nieki.edy wprost po tyra�sku z tymi, kt�rych we w�asnym mniemaniu
W ci�gu IV wieku wysy�anie Spartiat�w poza granice kraju stawa�o si �
wyzwolili. Harmosta earchos, przys�any do Bizanejum na pomoc oligar-
coraz niebezpieczniejsze, byli oni bowiem p�trzebni w ojezy�nie do utrzy chom,
zebra� wojska najemne i zosta� tu tyranem; odm�wi�
pos�t ze�stwa
mania w pos�uchu lud�o�ci zale�nej. A jednak w razie najazdu obcego me-
rozkazom Sparty, a wyp�dz�ny przez Spartan zaci�ga� Cyrusowi najem-
przyjaciela wszystkie klasy w pa�stwie, z wyj�tkiem tylko niekl�rych he nik�w,
kt�ryrni te� p�niej dowodzi�. Nim rok up�yn�� od ostatecznego
lot�w, stawa�y rami� przy ramieniu, by broni� razem Lakonii. . zwyci�stwa,
metody polityczne Sparty wzbudzi�y ju� g��bokie oburzenie.
Pomimo swych niedoci�gni�� Sparta sprawowa�a w Grecji hegemon Otwarcie
jako pierwsze przeciwstawi�y si� jej Ateny.'
rzez lat blisko czterdzie�ci. Panowanie jej zapewnia�o pewn� stabilizacl�, W
Atenach pocz�tkowo r�wnie� nast�pi� zwrot ku oligarchicznej
formie
p y p rz�d�w. Najbardziej wp�ywowy ate�ski m�� stanu, Theramenes kt�ry.
pro-
cho�by tylko dlatego, �e przeszkadza�o inn m a�stwom w naruszaniu kru
chego pokoju. Coraz cz�ciej ucieka�a si� do represji. Faworyzowa�a ser wadzi�
rokowania pokojowe, by� umiarkowanym oligarch� o ustalonej
arat zrn w epoce szukaj�cej mozolnie drogi do federalizmu i popiera�a opinii.
Powracaj�cy do ojezyzny wygna�cy, z Krytiaszem,
przyjacielem
p y p g Theramenesa na czele, byli wszyscy w dobrych stosunkach ze Spart�,
rolnicz oli archi� w spo�ecze�stwis, kt�re przechodzi�o sto niowo na or
� g y a zw�aszcza z Lizandrem. Udr�czo�y kl�sk� lud przyjmowa� rz�dy olig�r-
spodark rnonetarn� i merkantyln�. W wieku indywidualizmu i w rafmo-
� p chiczne jako modus v�vend� ze zwyci�zc� i nie pr�bowa� nawet dopom�c
wania intelektualne o kultura Sparty pozosta�a zacofana i a�stwo to
g przyw�dcom demokratycznym, kiedy ich uwi�ziono z poduszczenia pi�-
nigdy nie rnog�o powiedzie� o sobie tego, co Perykles m�wi� o Atenactt, lo `
�e poddani nie potrzebuj� si� wstydzi� swego pos�usze�stwa wobec tak.zegt
fosobowej kliki przoduj�cych oligarch�w,, mianuj�cych si�
samozwanczo
zwierzchnika. Gd zawali�o si� jej imperium, Isokrate.s mia� troch� rac . ,. rami '..
Latem r. 404, prawdopodobnie na pocz�tku roku
attyckieg�
y w li cu. ustanowiono rz�d tymczasowy. Na Zgromadzeniu, na kt�rym prze-
twierdz c �e S arta odziedziczyla fa�szyw� tradycj� w�adzy. Jednakv p
� , P p y mawia� sam Lizander, zosta� zatwierdzony wniosek Drakontidesa
postulu-
w r. 338 kied inne reckie pa�stwa ugi�y si� wobec rzemoc Mace
, y g y jt j�cv zlecenie trzydziestu m�om przygotowania projektu trwa�ego
ustroju
donii, swej niepodleg�o�ci broni�a ed ie Sparta, twierdza Hellad , n � op
j a-pa ' ,,p p ",
arciu o rawa rzodk�w na razie za� mieli oni klerowa� admini-
doskonalszy i najbardziej anachroniczny przyk�ad doryckiego miast
stracj� palistwa. Z owych T zydzLestu dzlesi�ciu mianowa� Ther�menes, .
stwa.' s ziesi�ciu -eforowie; a dzissi�ciu .-. obecni na Zgromadzeniu. Oni z ko-
lei -yznaczyli pi�ciuset ludzi do Rady, innych za� na stanowiska urz�dni-
n
Hegemonia Sparty (404-386 r.)
k�w; w szczeg�lno�ci dziesi�ciu zarz�dc�w Pireusu i jedenastu nadzorc�w