|
W szczególności nie może to być warunkiem nawiązania stosunku pracy, pozostawania w zatrudnieniu oraz awansowania pracownika.
W zakresie praw i interesów zbiorowych związki zawodowe reprezentują wszystkich pracowników, niezależnie od ich przynależności związkowej. W sprawach indywidualnych stosunku pracy, np. przy wypowiedzeniu pracownikowi umowy o pracę, związek reprezentuje prawa i interesy swoich członków. Na wniosek pracownika niezrzeszonego związek może podjąć się obrony jego praw i interesów wobec pracodawcy. Na zasadach określonych w ustawach związki zawodowe kontrolują przestrzeganie przepisów dotyczących pracowników, emerytów i rencistów oraz bezrobotnych i ich rodzin. Statuty i uchwały związkowe określają swobodnie struktury organizacyjne, zasady członkostwa i sprawowania funkcji. Związki zawodowe mają prawo tworzyć ogólnokrajowe zrzeszenia (federacje) związkowe, a związki ogólnokrajowe i zrzeszenia ogólnokrajowe organizacje międzyzwiązkowe (konfederacje). Związki zawodowe (federacje, konfederacje) mają prawo tworzenia i wstępowania do międzynarodowych organizacji pracowników i reprezentowania interesów pracowniczych na forum międzynarodowym.
Ogólnokrajowym organizacjom międzyzwiązkowym oraz ogólnokrajowym związkom reprezentatywnym dla pracowników większości zakładów pracy przysługują określone szczególne uprawnienia w zakresie realizacji ich zadań, a mianowicie:
1) opiniowanie założeń i projektów ustaw oraz ich aktów wykonawczych w terminie nie krótszym niż 30 dni od ich przedstawienia - właściwy organ administracji (samorządu terytorialnego) w razie odrzucenia w całości lub w części stanowiska związku powiadamia go o tym wraz z uzasadnieniem; związek może przedstawić swoją opinię komisji sejmowej, senackiej lub samorządu terytorialnego;
2) występowanie o wydanie lub zmianę aktu prawnego - wnioski wymagające inicjatywy ustawodawczej związek kieruje do posłów lub organów posiadających taką inicjatywę;
3) wnoszenie do Sądu Najwyższego wniosków o wyjaśnienie obowiązujących przepisów.
W gałęziach pracy nieobjętych układami zbiorowymi regulacja warunków pracy i płacy wymaga konsultacji ze związkami zawodowymi. Są one powołane do
80
Część pierwsza. Prawo pracy
sprawowania kontroli przestrzegania prawa pracy, a zwłaszcza bezpieczeństwa i higieny pracy, mogą one występować o usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości. Dochód z działalności gospodarczej związku nie może być dzielony między członków; w zakresie podatkowym korzystają one ze zwolnień przewidzianych dla stowarzyszeń. Pracownikowi powołanemu do pełnienia funkcji związkowej poza zakładem przysługuje prawo do urlopu bezpłatnego, a w razie wykonania doraźnej czynności - do zwolnienia z zachowaniem prawa do wynagrodzenia na czas do tego niezbędny, jeśli czynność ta nie może być wykonana w czasie wolnym od pracy.
Związek zawodowy zostaje powołany na podstawie uchwały powziętej przez co najmniej 10 osób uprawnionych do tworzenia związków zawodowych; wybierają one komitet założycielski oraz uchwalają statut. Związek zawodowy podlega rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym i z tą chwilą nabywa osobowość prawną. Sąd może odmówić rejestracji tylko z powodów formalnych lub niezgodności z ustawą o związkach zawodowych. Postanowienie sądu w tej mierze podlega zaskarżeniu. O zmianie statutu związek zawiadamia sąd. Sąd skreśla związek z rejestru, gdy:
1) związek podjął uchwałę o rozwiązaniu,
2) zakład pracy, w którym związek działał, uległ likwidacji lub przekształceniu uniemożliwiającemu kontynuowanie jego działalności,
3) liczba członków jest mniejsza niż 10 przez okres dłuższy niż trzy miesiące.
Na wniosek prokuratora sądu okręgowego sąd rejestrowy w razie stwierdzenia, że związek prowadzi działalność sprzeczną z ustawą o związkach zawodowych, wyznacza termin 14 dni na dostosowanie tej działalności do obowiązującego prawa. W razie bezskutecznego upływu tego terminu sąd może nałożyć grzywnę wobec poszczególnych członków organu związkowego oraz wyznaczyć termin przeprowadzenia nowych wyborów do władz związku. Gdyby i to okazało się bezskuteczne, sąd na wniosek Ministra Sprawiedliwości orzeka o skreśleniu związku z rejestru, a związek obowiązany jest niezwłocznie zaprzestać swej działalności i dokonać likwidacji. Jest to jedyna forma nadzoru nad działalnością związków zawodowych, ograniczona tylko do wymogu zgodności z obowiązującym prawem, przy powierzeniu tego nadzoru organowi niezawisłemu, jakim jest sąd. Postępowanie przed sądem toczy się stosownie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym. Postępowanie rejestracyjne jest wolne od opłat.
Do zadań zakładowej organizacji związkowej należy zajmowanie stanowiska w sprawach zbiorowych interesów i praw pracowników oraz w indywidualnych sprawach pracowniczych w zakresie unormowanym w przepisach prawa pracy, np. opiniowanie zamiaru wypowiedzenia umowy o pracę, kontrola przestrzegania prawa pracy i współdziałanie z państwową inspekcją pracy, zajmowanie się warunkami życia emerytów i rencistów. Ustalenie zasad, a następnie przyznawanie pracownikom świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych wymaga uzgodnienia z zakładową organizacją związkową. Podobnie uzgodnienia wymagają systemy wynagradzania oraz regulaminy nagród i premiowania. Pracodawca jest obowiązany udzielać zakładowej organizacji związkowej niezbędnych informacji dla prowadzonej przez niego działalności. W razie zagrożenia zdrowia lub życia pracowników organizacja ta może żądać przeprowadzenia odpowiednich badań, np. stężenia szkodliwych par
Rozdział IX. Zbiorowe prawo pracy
81
>ieczeństwa widłowości. f członków; iwarzyszeń. idem przy-iności - do będny, jeśli
ej przez co bierają one rejestracji . Sąd może vą o związ-0 zmianie
kształceniu
|
