|
Podstawą doboru materiałów w spisie bibliograficznym mogą być ich wspólne cechy wydawniczo-formalne (wytwórca dokumentów zbiorowy bądź indywidualny, forma wydawnicza, forma piśmiennicza) albo treściowe (wspólny dział wiedzy, dziedzina treści, temat). W tym aspekcie wyróżniamy bibliografie wydawniczo-formalne oraz bibliografie treściowe. Do bibliografii wydawniczo-formalnych zaliczamy: narodowe, terytorialne (regionalne i lokalne) podmiotowe, osobowe podmiotowe, form wydawniczych (np. wydawnictw ciągłych) i piśmienniczych (np. bibliografii, słowników, pamiętników). Cecha podmiotowości oznacza, że bibliografia rejestruje piśmiennictwo, którego podmiotem (wytwórcą) jest naród, terytorium czy osoba (jako autor). W odniesieniu do bibliografii terytorialnych podmiotowych chodzi o ujęcie w nich dokumentów wydawanych czy drukowanych na danym terytorium; może też być brany pod uwagę dorobek piśmienniczy zamieszkałych tu bądź wywodzących się stąd osób.
Bibliografie treściowe rejestrują dokumenty biorąc pod uwagę wspólną treść. Ich podział wynika z szerokości zakresu tej treści: wyróżniamy bibliografie wielkich działów wiedzy (np. techniki), dziedzin (np. bibliotekoznawstwa) i zagadnień (np. powstania warszawskiego). Do tych ostatnich należą też bibliografie terytorialne przedmiotowe
41
oraz osobowe przedmiotowe. Cecha przedmiotem ości oznacza, że wykazują one piśmiennictwo, którego przedmiotem (tematem) jest dane terytorium bądź dana osoba - tego terytorium czy tej osoby dotyczące. Drugi aspekt podziału spisów bibliograficznych oparty jest na ich pełnym bądź ograniczonym zakresie i zasięgu, czyli na sposobie wyznaczenia charakteryzujących te spisy cech treściowych oraz wydawni-czo-formalnych. Mówi się o pełnym zakresie bibliografii, gdy ujmowane w niej piśmiennictwo obejmuje dokumenty wszelkiej treści; zakres ograniczony oznacza uwzględnienie tylko części pola semantycznego -wybór działu wiedzy, dziedziny, tematu jako podstawy gromadzenia materiału. Gdy zaś chodzi o zasięg, mamy do czynienia z jego pięcioma typami: zasięgiem chronologicznym, językowym, terytorialnym, formalnym i autorskim. Zasięg może być nieograniczony (pełny) albo ograniczony. W pierwszym przypadku oznacza to objęcie spisem bibliograficznym dokumentów wydanych czy powstałych w każdym czasie, we wszystkich językach, opublikowanych we wszelkich miejscach, reprezentujących wszelkie formy wydawnicze i piśmiennicze oraz będących wytworem działań twórczych różnych autorów. Zasięg ograniczony polega na określeniu przedziału czasowego dla rejestrowanego piśmiennictwa (granicy dolnej i górnej lub przynajmniej jednej z nich, wyborze dokumentów w pewnych językach i wydanych w wybranych krajach, reprezentujących tylko niektóre formy wydawnicze czy piśmiennicze oraz pochodzących nie od wszystkich autorów.
Przyjmując zakres i zasięg jako podstawę drugiego podziału rodzajowego bibliografii, wyróżniamy bibliografie ogólne, które mają pełny zakres i zasięg terytorialny nieograniczony albo obejmujący przynajmniej terytorium jednego państwa, oraz bibliografie specjalne, mające zakres ograniczony lub zakres pełny przy ograniczonym zasięgu autorskim bądź formalnym. Do ogólnych zaliczamy tzw. bibliografie powszechne (uniwersalne) o zasięgu światowym, dziś już niespotykane: taką bibliografią była w założeniu Bibliotheca universalis sive catalogus omnium scnptorum in tribus linguis: latina, graeca et hebraica Konrada Gesnera (1545-1555). Drugim przykładem bibliografii ogólnych są bibliografie narodowe pojmowane jako zespół (system) spisów, obejmujących różne typy dokumentów. W odniesieniu do nich trzeba podkreślić, że mogą one reprezentować tzw. typ państwowy (rejestrują wówczas produkcję wydawniczą państwa), narodowy (obejmują piśmiennictwo danego narodu powstające w różnych krajach) lub językowy (wykazują wydania w języku narodu, niezależnie od miejsc ich publikacji i narodowości autorów).
Jeżeli natomiast kryterium podziału (trzeciego) uczynimy ogólny zasięg chronologiczny, wyodrębnione zostaną bibliografie: bieżące -które rejestrują w odcinkach, w sposób ciągły, publikacje ukazujące się
42
w oznaczonych kolejnych okresach czasu; retrospektywne - wykazujące dokumenty wydane w zamkniętym okresie minionym; prospektyw-ne - obejmujące publikacje zamierzone, przygotowane do ogłoszenia.
Gdy jako podstawę podziału spisów przyjmiemy metodę doboru materiałów, pozwoli to wyróżnić bibliografie kompletne - dążące do ujęcia wszystkich dokumentów w przyjętym zakresie i zasięgu (takie tendencje przejawiają bibliografie narodowe oraz terytorialne i osobowe podmiotowe), z drugiej zaś strony bibliografie selekcyjne, w których dokonuje się wyboru dokumentów zwykle w aspekcie merytorycznym ich wartości, aktualności, przydatności, znaczenia.
Ze względu na metodę sporządzania opisu mamy do czynienia z bibliografiami prymarnymi, w których opisy materiałów wykonuje się na podstawie ich bezpośredniego oglądu (z autopsji), oraz pochodnymi, które opisy przejmują z innych spisów bibliograficznych, z reguły z bibliografii narodowej jako mającej charakter wzorcowy i reprezentującej w pełni typ bibliografii prymarnej.
Skoro kolejnym kryterium podziału stanie się zawartość pozycji spisu, wyłonią się dwie kolejne kategorie: bibliografia rejestracyjna, zawierająca wyłącznie opisy, i bibliografia adnotowana, w której opisy są uzupełniane adnotacjami. Jeśli zamiast adnotacji wprowadzane są analizy dokumentacyjne (abstrakty), będące sformalizowanymi charakterystykami treści, mówimy o bibliografiach analitycznych bądź dokumentacyjnych. Gdy adnotacje lub analizy zawierają oceny treści dokumentów, takie bibliografie są określane jako krytyczne.
|
