Jest jednym z intelektualist�w nowego typu - powr�ci� do Chin po dziesi�ciu latach sp�dzonych w Berkeley, w Kalifornii. Kiedy �dowiedzia� si� w Stanach Zjednoczonych tego, co wydawa�o mu si� u�yteczne dla Chin", wr�ci� do kraju z gotowym projektem politycznym,
5 Na Uniwersytecie Peki�skim.
200 M*L Kok KoKu.a
dzie�em zatytu�owanym Mit demokracji, jednoczesn� krytyk� partii i demokracji. �Demokracja to zam�t" - powiada Pan Wei. Takie przekonanie jest bardzo rozpowszechnione w Chinach; przyczyni� si� do tego Wydzia� Propagandy, to jeden z jego najwi�kszych sukces�w. �Demokracja � podkre�la Wei - wywo�a�a zam�t w Rosji, w Indiach, na Filipinach, w Indonezji i na Tajwanie". A w Japonii? �Panuje tam porz�dek, ale nie ma demokracji". Rosja czy Japonia s� jak karty w jakiej� grze retorycznej, nie popartej najmniejsz� znajomo�ci� reali�w. W Chinach wci�� s�yszy si�, �e Rosja pogr��ona jest w chaosie i n�dzy, poniewa� zbyt szybko wprowadzono tam demokracj�, a reformy polityczne poprzedzi�y reformy gospodarcze. Te niesprawdzone bana�y s�u�� wy��cznie do tego, by zachwala� chi�sk� drog�, i traktowane s� jak dowody.
M�j rozm�wca stwierdza, nie dyskutuje: jest uznanym neokonfucjani-st�, a ja nie. Konfucjusz nie dopuszcza� �adnych niuans�w ani ironii. Pan Wei nigdy si� nie u�miecha.
�Partia musi odej�� od w�adzy � m�wi Pan � i to z dw�ch powod�w. Po pierwsze, ze wzgl�du na korupcj�, kt�ra w tradycji chi�skiej jest najwy�sz� form� bez�adu. Ponadto, ze wzgl�du na model ekonomiczny, bo chi�ski wzrost gospodarczy jest ca�kowicie uzale�niony od Zachodu". Pan Wei wskazuje na sw�j komputer: z�o�yli go z cz�ci chi�scy robotnicy, ale dzia�a dzi�ki ameryka�skiemu oprogramowaniu. �Je�li skopiujemy to oprogramowanie - m�wi - Microsoft wyprodukuje nowe, kt�re b�dzie lepsze od naszej podr�bki". Aby osi�gn�� zachodni poziom kreatywno�ci, Chi�czycy �powinni by� wolni i powinni my�le� krytycznie". Pozostaje tylko przytakn��. Jednak ta pochwa�a wolno�ci wyklucza demokracj�. �Po zbadaniu zachodnich instytucji" Pan Wei doszed� do wniosku, �e przyczyn� wy�szo�ci Zachodu nie jest demokracja, lecz pa�stwo prawa. Chi�czycy wed�ug niego myl� pa�stwo prawa ze sposobem doboru elit rz�dz�cych. Chiny potrzebuj� pa�stwa prawa, ale po co wyznacza� rz�dz�cych za pomoc� wybor�w, skoro w Chinach od zawsze praktykowano bardziej efektywny spos�b selekcji: egzaminy uniwersyteckie?
Demokracja nie wybiera mo�e najlepszych, ale pozwala przecie� radzi� sobie z nami�tno�ciami i odsuwa� przyw�dc�w od w�adzy bez u�ycia si�y. Pan Wei zna moje argumenty, lecz uwa�a, �e s� niedostosowane do chi�skiego spo�ecze�stwa. �Nar�d chi�ski jest jednolity, nie ma w nim podzia��w klasowych, jakie istniej� na Zachodzie". Poj�cia wi�kszo�ci i mniejszo�ci nie znalaz�yby w Chinach zastosowania. Rozstrzygni�cie, kto ma sprawowa� w�adz� na drodze wybor�w, by�oby wi�c u�yteczne na Zachodzie, w Chinach za� zb�dne.
Koniec partii fJPF- 201
�Prosz� si� rozejrze� doko�a - m�wi Pan Wei � a zobaczy pan najzdolniejsze chi�skie dzieci pochodz�ce z r�nych �rodowisk i ze wszystkich prowincji. Po�wi�ci�y swoj� m�odo��, �eby zda� egzamin na uniwersytet i dotrze� a� tutaj". Oto przyszli rz�dz�cy, nie trzeba �adnych wybor�w! Jednak egzaminy, kt�re zdali, sprawdzaj� zas�b wiedzy, a nie osobiste przemy�lenia czy te� zmys� kiytyczny. Podobnie jest z zaj�ciami: wyk�adowcy nie toleruj� najmniejszego sprzeciwu, uczniowie si� nie odzywaj�, za� chi�skie uniwersytety produkuj� sprawnie dzia�aj�ce narz�dzia, a nie tw�rcze jednostki.
Mimo mojej krytyki Pan Wei pozosta� niewzruszony. Postrzega spo�ecze�stwo jako mechanizm, kt�iym trzeba sterowa�, a nie jako cia�o, kt�re przepe�niaj� pop�dy. Jego elitarystyczny projekt nawi�zuje oczywi�cie do mandarynatu, kt�iy rz�dzi� cesarskimi Chinami, do tej �niebia�skiej biurokracji", tak doskonale opisanej przez sinologa Etienne Balazsa. Sprawowa�a ona rz�dy totalne, nazwane przez Balazsa �rz�dami urz�dnik�w pa�stwowych". Ich ideologi� by� konfucjanizm. �Bez mandaryn�w � pisze Balazs � chi�ska kultura zmarnia�aby; jednak czy ludy, kt�re zmusili do wsp�lnego �ycia, nie rozwin�yby si� lepiej osobno?". Mo�na w niesko�czono�� dyskutowa� o wadach i zaletach tej niebia�skiej biurokracji, jednak panowa�a ona tylko nad �wiatem zamkni�tym. Kiedy w 1840 roku zetkn�a si� ze �wiatem zewn�trznym, od razu leg�a w gruzach.