Poj�cie p...

Dzieci to nie książeczki do kolorowania. Nie da się wypełnić ich naszymi ulubionymi kolorami.

d. nie obejmuje samych tylko d�br ekonomicznych, nie jest te� synonimem konsumpcji zbiorowej (-> konsumpcja), zbli�aj�c si� do poj�cia warto�ci spo�ecznych (-> polityki spo�ecznej warto�ci). Przyk�adami �czystych" d�br publicznych - maj�cych wszystkie cztery cechy - mog� by�: niezdewastowane �rodowisko naturalne, zdrowie publiczne,
a nawet trwa�y pok�j i -> sprawiedliwo�� spo�eczna, czy te� respektowanie praw w�asno�ci; ale w kategorii tej mieszcz� si� i takie detale, jak tabliczki z nazwami ulic i �wiat�o rzucane przez miejskie latarnie. Bardziej skomplikowany jest przyk�ad
-> edukacji. Wprawdzie mo�na sobie wyobrazi�, �e funkcjonuje ona jako dobro prywatne, �e rynek ma wy��czno�� na dostarczanie zindywidualizowanych i odp�atnych us�ug edukacyjnych, za� efekty wykszta�cenia mo�na sprowadzi� do korzy�ci czysto indywidualnych (np. do wzrostu wynagrodzenia); ale nie dostrze�e si� wtedy pe�ni efekt�w zewn�trznych. A przecie� to w�a�nie dzi�ki powszechnemu wzrostowi wykszta�cenia, pracodawcy osi�gaj� lepsze wyniki ekonomiczne, producenci maj� do kogo adresowa� kampanie reklamowe oparte na rozumieniu tekst�w pisanych, za� prawodawcy mog� liczy� na rozumienie przez obywateli przepis�w, itp. Tych, kt�rzy korzystaj� z efekt�w zewn�trznych powszechnej edukacji jest wielu, ale
- w�a�nie dlatego - �aden pojedynczy rynkowy beoeficjent nie chce na ni� �o�y�, licz�c na darmowe czerpanie korzy�ci z nak�ad�w ponoszonych przez innych (np. licz�c na zatrudnienie -> pracownika przyuczonego ju� do pracy przez poprzedniego ->� pracodawc�). Na tym polega zawodno�� rynku edukacyjnego.
Nasilenie cech znamionuj�cych �publiczny" charakter jakiego� dobra bywa koronnym argumentem na rzecz finansowania go - i/lub produkowania - przez pa�stwo. Poniewa� cechy te s� stopnio-walne, od przyj�tego modelu polityki spo�ecznej (->� polityki spo�ecznej modele) zale�y, jaki zakres tych d�br zostanie wy��czony spod dyktatu mechanizm�w rynkowych; czy b�dzie to zakres minimalny (tylko te dobra, kt�rych rynek zupe�nie nie umie wytworzy�, a wiedza i prze�wiad-
publicznego po�ytku dzia�alno��
170
czenie o p�yn�cym z nich po�ytku publicznym (-> publicznego po�ytku dzia�alno��) s� powszechne i mocno ugruntowane) czy te� du�o szerszy.
Inna rzecz, �e nierynkowy mechanizm wytwarzania wielu d�br publicznych stwarza szans�, ale nie gwarantuje ich wystarczaj�cej poda�y, powszechnej dost�pno�ci i braku rywalizacji; sektor publiczny i sektor pozarz�dowy maj� swoje w�asne obszary zawodno�ci.
W ostatnim okresie, w zwi�zku z procesami globalizacji, zaczyna si� u�ywa� poj�cia globalne dobra publiczne. Korzy�ci z ich wytwarzania przekracza�yby granice pa�stw, pokole� i s�u�y�yby ca�ej zbiorowo�ci Ziemian, ale poszczeg�lne pa�stwa narodowe wyczekuj� na dzia�ania innych podmiot�w; podobn� indolencj� wykazuje ponadnarodowy rynek. Dotkliwy niedob�r owych globalnych d�br publicznych ma by� - zdaniem ->� UNDP -najg��bszym wsp�lnym �r�d�em r�nych kryzys�w �wiatowych, tote� trzeba poszukiwa� nowych - opartych na mi�dzynarodowym consensusie - mechanizm�w wytwarzania tych d�br: zw�aszcza pokoju i sprawiedliwo�ci. (j.s.)
PUBLICZNEGO PO�YTKU DZIA�ALNO�� (po�ytku spo�ecznego, u�yteczno�ci publicznej/spo�ecznej, wy�szej u�yteczno�ci), w wielu krajach prawo wyr�nia te spo�r�d og�u -> organizacji pozarz�dowych (przede wszystkim organizacje typu non profit, najcz�ciej fundacje i stowarzyszenia), kt�re podejmuj� dzia�ania szczeg�lnie po�yteczne i godne poparcia; nazywa si� je rozmaicie, ale najcz�ciej u�ywa si� r�noj�zycznych odpowiednik�w nazwy dzia�alno�� po�ytku publicznego. Wyr�nia si� je po to, by przyznawa� im okre�lone prawa i obowi�zki (np. zwolnienia podatkowe, zach�-
ty do darowizn na ich rzecz) lub by zleca� im zadania nale��ce do pa�stwa.
Regulacje prawne definiuj�ce zakres dzia�alno�ci po�ytku publicznego przybieraj� r�ne formy: - albo okre�la si� je bardzo og�lnie, a g��wny ci�ar ustalania, czy konkretne dzia�ania konkretnej organizacji zas�uguj� na wyr�nienie i uprzywilejowanie, spoczywa na niezale�nej komisji; cz�sto mieszanej, rz�dowo-poza-rz�dowej (tak jak np. w Wielkiej Brytanii, gdzie dzia�a Charity Commission] - albo lista tych dzia�a� ma charakter bardzo szczeg�owy i wyczerpuj�cy, przybieraj�c form� obszernej ksi��ki (tak jak np. w Niemczech czy USA).