C. Po trzecie, przy niektórych rodzajach wiadczeń w razie zwłoki dłużnika staje się dopuszczalne tzw. wykonanie zastępcze, mianowicie, gdy przedmiotem wiadczenia sš rzeczy oznaczone co do gatunku; gdy chodzi o wiadczenie polegajšce na czynieniu (łac. facere); gdy chodzi o wiadczenie polegajšce na zaniechaniu (łac. non facere). Warunki zastosowania i zakres wykonania zastępczego sš cile unormowane w art. 479 i 480 k.c. dla wszystkich wymienionych tu przypadków. Tam również szczególne upoważnienie dla wypadków nagłych. D. Po czwarte wreszcie, już raczej wyjštkowo, wierzyciel może w ogóle nie przyjšć wiadczenia i żšdać od dłużnika naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Jest to dopuszczalne jedynie wówczas, gdy w spónionym terminie wiadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważajšcym stopniu znaczenie (art. 477 § 2 k.c.). Dowód tych okolicznoci obcišża wierzyciela (art. 6 k.c.). Warto podkrelić, że zwłoka dłużnika nie upoważnia wierzyciela według zasady generalnej do odstšpienia od umowy. Jest to obserwacja, która często uchodzi uwadze zainteresowanych. Jest inaczej, gdy chodzi o zobowišzania wzajemne, o czym niżej. Gdy dłużnik popada w zwłokę co do częci wiadczenia, a wierzyciel nie odmówi przyjęcia wiadczenia częciowego, gdyż z tych czy innych przyczyn uczynić mu tego nie wolno (zob. np. art. 450 k.c.), stosowne uprawnienia będšce następstwem zwłoki służš wierzycielowi co do nie wykonanej częci wiadczenia. 2. Modyfikacje przy wykonaniu zobowišzań wzajemnych. Znajdujš one swoje uzasadnienie ze względu na istotę i cel gospodarczy umów wzajemnych. Chodzi w tych umowach o doprowadzenie do wymiany wiadczeń, z których jedno stanowi odpowiednik (ekwiwalent) drugiego. Otóż w razie zwłoki jednej ze stron w wykonaniu wiadczenia druga strona może według swego wyboru: a) albo dochodzić wykonania zobowišzania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki, z zachowaniem uprawnień do należnego odszkodowania (art. 491 zd. 2 i art. 477 § 1 k.c.); w miejsce dochodzenia wykonania zobowišzania może wchodzić także w rachubę wykonanie zastępcze (art. 479 - 480); b) albo wyznaczyć stronie będšcej w zwłoce odpowiedni termin dodatkowy do wykonania wiadczenia z zagrożeniem, że w razie bezskutecznego upływu tego terminu będzie uprawniona do odstšpienia od umowy, albo też nadal dochodzić wykonania zobowišzania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki (art. 491 § 1 zd. 2 in fine). Samo odstšpienie od umowy wymaga osobnego owiadczenia woli. Rozwišzanie kodeksu cywilnego co do możliwoci (b) wydaje się nadto skomplikowane i było krytykowane w doktrynie. Zob. A. Klein: Ustawowe prawo odstšpienia od umowy wzajemnej, Wrocław 1964, s. 65. Jednakże należy uznać, że byłoby to zbyt ucišżliwe dla strony nie wykonujšcej w terminie wiadczenia, by druga strona mogła niezwłocznie, tj. bez wyznaczenia dodatkowego terminu odstšpić od umowy. Wyznaczenie dodatkowego terminu stanowi tu zatem konieczne ostrzeżenie dla strony uchybiajšcej obowišzkowi wykonania zobowišzania. Termin dodatkowy powinien być w danych okolicznociach odpowiedni. Nie jest on potrzebny, gdy strona uprawniona żšda jedynie wykonania wiadczenia i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Natomiast samo zagrożenie odstšpieniem od umowy i wyznaczenie dodatkowego terminu nie zamyka stronie uprawnionej drogi bšd to do ostatecznego odstšpienia od umowy, bšd to do nastawania na jej wykonanie, co może być dla niej bardziej korzystne. Co do cisłego przestrzegania wymagań dotyczšcych zagrożenia - zob. orz. GKA z 28 VII 1978 r., OSPiKA 1980, poz. 185, z glosš A. Kleina. W dwóch przypadkach wierzycielowi wolno odstšpić od umowy wzajemnej przez złożenie odpowiedniego owiadczenia woli bez wyznaczania dodatkowego terminu dłużnikowi, który popadł w zwlokę, mianowicie: a) gdy uprawnienie do odstšpienia od umowy zostało zastrzeżone między stronami na wypadek niewykonania zobowišzania w terminie cile oznaczonym (art. 492 zd. 1 ) i b) gdy wykonanie zobowišzania przez jednš ze stron po terminie nie miałoby dla drugiej znaczenia ze względu na właciwoć zobowišzania albo ze względu na zamierzony cel umowy, wiadomy stronie będšcej w zwłoce (art. 492 zd. 2). Przykłady. Zwłoka w wykonaniu umowy z lekarzem o dokonanie pilnego zabiegu operacyjnego; zwłoka w wykonaniu wiadczenia z umowy o dostarczenie okrelonych urzšdzeń na jednorazowš uroczystoć czy imprezę, której terminu nie można przesunšć itp. Zob. też wywody o lex commissoria - § 27, III, pkt 2. Odstšpienie od umowy wzajemnej doznaje pewnych komplikacji, gdy
|