|
Zgony niemowląt wywierają wpływ na statystykę lat przeciętnego
trwania życia. Od 1975 roku nie wykazuje ona w Polsce istotnych
zmian, przejściowo wystąpiło nawet skrócenie przeciętnego trwania ży-
cia mężczyzn. W 1994 roku wielkości te szacowano na 67,4 lat dla no-
wonarodzonych chłopców i 76 lat dla dziewczynek (zatem o ok. 10 lat
krócej niż w Japonii i Europie Zachodniej).
Krótszy czas życia mężczyzn jest wynikiem ich wyższej umieralno-
ści, zwłaszcza w wieku od 45 do 64 lat. Głównymi tego przyczynami są
choroby układu krążenia, nowotwory i wypadkowość. Duży wpływ na
umieralność ma również styl życia (brak ruchu, zła dieta, palenie tyto-
niu). Dotyczy to głównie mężczyzn, natomiast jedna trzecia całej lud-
ności mieszka na obszarach zagrożonych ekologicznie. W Polsce rodzi
się więcej chłopców niż dziewczynek, ale w całej populacji na 100
mężczyzn przypada 105 kobiet. Ich przewaga zaznacza się od 35 roku
życia (w miastach, wskutek migracji, już wśród 20-latków) i rośnie
wraz z wiekiem. Wśród najstarszych mieszkańców (powyżej 75 lat)
przewaga kobiet jest już dwukrotna.
Z pozostałych składników ruchu naturalnego na uwagę zasługuje
spadek liczby małżeństw, wywołany głównie wspomnianym falowa-
niem ruchu naturalnego, ale także trudnymi warunkami życia, związa-
nymi z sytuacją mieszkaniową i sytuacją na rynku pracy. W latach
1993-1994 odnotowano po raz pierwszy przewagę liczby małżeństw
rozwiązanych nad małżeństwami nowo zawartymi (różnica wyniosła 7
tys.). Decydującą rolę w rozwiązywaniu małżeństw odgrywają zgony
Problemy ludnościowe
133
jednego z małżonków (w 70% męża). Z kolei liczba rozwodów wyka-
zuje tendencję spadkową, z 53 tys. w 1984 roku do 30 tys. w 1994 ro-
ku. Stosunek liczby rozwodów do liczby małżeństw nowo zawartych
spadł z 18,6 do 14,4. Choć ze wskaźnikiem 1,2 rozwodu na 1000 mie-
szkańców należymy do najrzadziej rozwodzących się społeczeństw w
Europie (mniej rozwodów mają tylko Włochy, Hiszpania, Portugalia
i Grecja) jest to zjawisko niepokojące ze względu na jego udział w pow-
stawaniu rodzin niepełnych.
O ile liczba rozwodów w ostatnich latach maleje, to systematycznie
wzrasta liczba dzieci pozamałżeńskich (z 33 tys. w 1989 r. do 40 tys.
w 1994 r.). Urodzenia pozamałżeńskie i rozwody są przyczyną powsta-
wania ok. 65% rodzin niepełnych, znacznie przewyższając sieroctwo
naturalne po stracie jednego lub obojga rodziców (35%).
Można przyjąć, że na sytuację tę wpływają w poważnym stopniu
okoliczności związane z małżeństwami osób bardzo młodych, najczę-
ściej zawieranymi za zezwoleniem sądu i pod wpływem przedmałżeń-
skiej prokreacji. Ich udział w sprawach rozwodowych jest znaczny.
Oceniając sytuację rodzinną dzieci urodzonych w latach 90., należy
stwierdzić, że co 14 dziecko urodziło się poza małżeństwem, co 5 przed
upływem 9 miesięcy od zawarcia małżeństwa (łącznie zatem co 4 dziec-
ko zostało poczęte poza małżeństwem), natomiast co 13 dziecko miało
nastoletnią matkę.
VII. Przedstawiając procesy ruchu przestrzennego ludności należy
przede wszystkim odnotować zmniejszenie się salda migracji zagra-
nicznych. Oficjalnie zarejestrowana emigracja wyniosła w latach 1990-
1995 średnio 20 tys. osób w ciągu roku (w latach 80. — 28 tys.). Wzro-
sła natomiast imigracja do Polski (z 1,6 tys. do ponad 5 tys.). Faktycz-
ne rozmiary migracji zewnętrznych mogą być jednak inne. Nie wszyst-
kie przypadki emigracji (zwłaszcza przed 1989 r.) były rejestrowane,
podobnie jak nie są rejestrowane obecnie wszystkie przypadki imigra-
cji, w tym zarówno obywateli polskich, których emigracja nie była
wcześniej oficjalnie odnotowana, jak i nielegalnej imigracji obywateli
krajów na wschód od Polski, których część podejmuje nielegalną pracę.
Nie zmienia to jednak wizerunku Polski jako kraju emigracyjnego.
Wiatach 90., zwłaszcza po podpisaniu przez Polskę w 1991 roku
tzw. układu z Schengen, znoszącego obowiązek wizowy do większości
państw Europy Zachodniej, wzrosły czasowe wyjazdy zagraniczne.
W 1994 roku przyjechało do Polski 74 min cudzoziemców, natomiast
za granicą przebywało 34 min Polaków. Nowym zjawiskiem jest zwięk-
szająca się liczba wyjazdów turystycznych do Europy Zachodniej, pod-
134
Cezary Żofędowski
czas gdy do 1990 roku niemal całość wyjazdów w tym kierunku miała
na celu pracę, najczęściej nielegalną i równie nielegalny handel.
|
