|
c. str. 78.
— 23 —
ności, jaką winien każdy lennik okazywać swemu panu, mo-gto być uważane za niewystarczające '. Dlatego też w miejsce ogólnej klauzuli, która mogła dozwalać na jej rozmaitą interpretację, sprecyzowano, w czem wierność wielkiego mistrza winna się przejawiać. W ten sposób zobowiązania nałożone na wielkiego mistrza należy traktować jako częściowe przejawy wierności, wypływającej z fidelitas lennej. Wprowadzenie ich uczyniło zbędnem zastosowanie formuły »(fidelis) sictit debet esse vasallus*.
Wszelkie wątpliwości usuwa rozwój przysięgi lennej odzwierciedlony w tyt. 6 i 7 księgi II Libri feudorum.
Oba powyższe tytuły nie występują w pierwszych redakcjach zwodu langobardzkiego prawa lennego i stąd należy wnosić, że pierwotnie jedyną przysięgą lenną była ta, którą składano według wyżej cytowanej formuły z tytułu 5 księgi drugiej (według porządku i rubryk wulgaty). Dopiero w redakcji późniejszej, określonej przez wydawcę Libri feudorum Lehmanna jako redakcja ardizońska, znajdujemy we wszystkich rękopisach (wyjątek stanowi Kod. paryski 4567) wśród końcowych tytułów tekst późniejszego tytułu 6 z redakcji wulgaty 2, który podaje pod rubryką »de forma fidelitatis« list biskupa Fulberta zaczerpnięty z Dekretu Gracjana '. Treścią tego listu, który przedziela dawną rotę przysięgi (tyt. 5) od tytułu 7 : »de nova fidelitatis forma*, jest określenie, na czem polega obowiązek fidelitatis wasala. List Fulberta wymienia sześć elementów, .które powinien mieć w pamięci ten, kto panu swemu wierność zaprzysięga«, a które w sumie składają się na obowiązek wierności lennej i określają jej rozmiary: incolume. tutum. honestum, utile, facile et possibile. Zobowiązania te wyczerpują pojęcie wierności, jaką okazywać winien każdy lennik *sicut vasal-lus domino suo*. Stąd nasuwa się logiczny wniosek, że
1 Tem naprzyklad moźnaby tłumaczyć brak formuły »sicut debet esse vasallus« w przysiędze złożonej w r. 1485 przez wojewodę mołdawskiego (Vol. Leg. I, 238). Podobnie nie znajdujemy tych słów w formularzu przysięgi homagjalnej złożonej Jagiełłę przez nieznanego lennika w r. 142ł (Cod. ep. yitoldi nr 116ł, str 661-662).
2 L e h m a n n, o. c str. 58 i n. 1 c. 18, C. 22 qu. 5.
— 24 —
z chwilą powszechnego ustalenia się powyższego pojęcia >fidelitatis> jako sumy wspomnianych obowiązków, do których zobowiązany jest każdy lennik, i z chwilą, gdy treść tego pojęcia została do tego stopnia skrystalizowana i rozpowszechniona, że nie zachodziła wątpliwość co do interpretacji, na czem ma polegać wierność wasala, jaką w tym właśnie charakterze winien jest »domino suo«, to wtedy formuła .ero fidelis sicut vasallus debet esse domino* mogłaby, a nawet winna była, stać się zbędną. Tytuł 7 z drugiej księgi Libri feudorum (numer porządkowy według tekstu wulgaty) wykazuje dobitnie, że w tym kierunku szła ewolucja formuły przysięgi. W tytule tym mamy połączone dwie roty, w obu jednak został pominięty zwrot 'fidelis sicut vasallus domino*. Pierwsza rota, którą pisarz określa jako nowowprowadzoną: >est et alia de novo super fideli-tatis iuramento forma inventa et utentium approbata con-suetudine, quae hodie in omni fere curia videtur obtinere«, brzmi następująco: »Ego Titius juro super haec sancta Dei evangelia, quod ab hac die inantea usque ad ultimum diem vitae meae ero fidelis tibi Caio, domino meo, contra om-nem hominem excepto imperatore vel rege«.
Zdaniem mojem nie ulega kwestji, że bardzo ścisły związek zachodzi pomiędzy tą nową formułą przysięgi a po-wyż wzmiankowanym listem biskupa Fulberta. Na to wskazuje przedewszystkiem okoliczność, że w szeregu zwodów redakcji ardizońskiej list biskupa Fulberta występuje o wiele częściej sam, aniżeli w połączeniu z nowemi formułami przysięgi1. Na piętnaście rękopisów, które pomieszczają późniejszy tytuł 6, II księgi Libri feudorum, zaledwie w pięciu występuje obok tego tytułu tytuł 7, obejmujący rotę nowej przysięgi. Wnoszę stąd, że zanim ugruntowało się pojęcie fidelitatis lennej sformułowanej w liście biskupa Fulberta, poty stale używano starej przysięgi z klauzulą »(/«'-delis) sicut debet (esse) vasallus domino*. Nowa przysięga nie została wprowadzona równocześnie z wcieleniem tego listu do zwodu prawa lennego; nastąpiło to dopiero chro-
1 Por. opis rękopisów z grupy ardizońskiej u Lehmanna, o. c. str. 58 i n. i str. 63.
— 25 -
|
