Szyma�ski: Umowa ubezpieczeniowa na rzecz osoby trzeciej a
przepisy k.c., PiP 1965, z. I1; nadto praca zbiorowa pod red. W. Warka��o:
Ubezpieczenia maj�tkowe. Ochrona ubezpieczeniowa mienia spo�ecznego,
Warszawa 1971; W. Warka��o: (w) System, t. III, cz. 2 � 128 i n.; E. Montalbetti: (w)
Komentarz do k.c., t. 2, uw. do art. 805 i n.; A. W�siewicz, Z.K. Nowakowski: Prawo
ubezpiecze� gospodarczych, Warszawa-Pozna� 1980, � 83-115; J. �opuski, E.
Kowalewski: Nowe prawo ubezpiecze� gospodarczych, PiP 1985, z. 3; nadto tych
samych autor�w: O potrzebie przebudowy prawa ubezpiecze� gospodarczych, PiP
1990, z. 5 oraz Za�o�enia legislacyjne dalszej reformy prawa ubezpieczeniowego,
PiP 1991, z. 11.
Rozdzia� trzydziesty pi�ty
SPӣKA
� 98. Sp�ka cywilna i jej unormowanie
I. Poj�cie i cechy.
1. Idea wsp�pracy mi�dzy podmiotami prawa cywilnego towarzyszy ca�o�ci
zjawisk normowanych przez prawo zobowi�za�, przede wszystkim w dziedzinie
stosunk�w umownych. Niemniej, gdy w stosunku zobowi�zaniowym podmioty prawa
zajmuj� na og� pozycj� stron, a interesy stron w r�nych umowach cz�sto s�
rozbie�ne, wykszta�ca si� i taka forma wsp�pracy dw�ch lub wi�cej podmiot�w,
kt�ra stwarza mi�dzy nimi wi� prawn� dla wsp�lnego d��enia do zamierzonego
przez nie celu, zw�aszcza celu gospodarczego.
Forma ta znajduje uj�cie prawne w umowie sp�ki. Uczestnicy takiej umowy
zobowi�zuj� si� wobec siebie do zaanga�owania pewnych �rodk�w materialnych i
pracy dla zaspokojenia wsp�lnego interesu. W sp�ce decyduje na og� element
osobowy wsp�lnik�w, zorganizowany w spos�b stosunkowo nieskomplikowany, na
podstawie zawartej umowy. Przepisy prawa cywilnego przewiduj� dla tej formy
wsp�dzia�ania uczestnik�w sp�ki ramy raczej og�lne. Mo�liwie precyzyjnie staraj�
si� natomiast normowa� te przejawy sp�ki, w kt�rych chodzi o sprawy maj�tku
wsp�lnik�w, ich odpowiedzialno�� wobec os�b trzecich, spos�b reprezentacji sp�ki,
przyczyny i spos�b jej ustania.
Sp�ki rozwijaj� si� cz�sto na gruncie powi�za� rodzinnych ich cz�onk�w,
tak�e powi�za� zawodowych. Poczynaniom wsp�lnik�w towarzyszy z regu�y
element pewnej losowo�ci. Staj� si� oni na og� zainteresowani w wyrobieniu sobie
klienteli, zaufania w obrocie i zapewnienia t� drog� powodzenia los�w wsp�lnego
przedsi�wzi�cia gospodarczego.
Instytucja sp�ki w opisanym wy�ej uj�ciu jest traktowana jako instytucja
prawa powszechnego i normowana przez prawo cywilne. W stosunkach kupieckich
natomiast stopniowo pojawiaj� si� i rozwijaj� Formy sp�ki bardziej skomplikowane,
normowane dzi� najcz�ciej przez przepisy prawa handlowego. B�dzie o tym mowa
ni�ej w � 99.
W warunkach powojennych w Polsce s� prowadzone w formie sp�ek
mniejszego rozmiaru, a wi�c nie obj�tych rejestrem handlowym, drobne
przedsi�biorstwa handlowe, rzemie�lnicze lub us�ugowe. Mog� tu wchodzi� w
rachub� i sp�ki maj�ce na celu wsp�dzia�anie w sprawach eksploatacji pewnych
d�br niematerialnych. W ostatnim dziesi�cioleciu nast�pi� dynamiczny rozw�j sp�ek
cywilnych nastawionych na dzia�alno�� gospodarcz� w drodze prowadzenia
przedsi�biorstwa. Sp�ki cywilne prowadz�ce tak� dzia�alno�� by�y powszechnie
traktowane jako podmioty gospodarcze w rozumieniu przepis�w ustawy z 23 XII
1988 r. o dzia�alno�ci gospodarczej (Dz.U. nr 41, poz. 324 ze zm.), kt�ra
wyodr�bnia�a, opr�cz os�b prawnych i fizycznych, jednostki organizacyjne nic
posiadaj�ce osobowo�ci prawnej.
W doktrynie podejmowane by�y pr�by skonstruowania odr�bnego typu sp�ki
cywilnej b�d�cej podmiotem gospodarczym, prowadz�cej przedsi�biorstwo.
Tendencja ta, potwierdzona praktyk� administracyjn� i s�dow� (m.in. poprzez
przyznawanie sp�ce cywilnej zdolno�ci s�dowej w sprawach gospodarczych na tle
art. 49T k.p.c. oraz zdolno�ci upad�o�ciowej), doprowadzi�a w konsekwencji do
zacierania si� r�nicy pomi�dzy sp�k� jawn� (jako sp�k� prawa handlowego i
podlegaj�c� wpisowi do rejestru handlowego), a w konsekwencji do naruszania
przepis�w okre�laj�cych konieczne rygory, kt�rym powinna by� podporz�dkowana
dzia�alno�� gospodarcza sp�ki prowadz�cej przedsi�biorstwo w wi�kszym
rozmiarze. Nowe uj�cie przepis�w art. 2 ustawy o dzia�alno�ci gospodarczej (nadane
przez przepisy ustawy o Krajowym Rejestrze S�dowym z 20 VIII 1997 r., Dz.U. z
1997 r., nr 121, poz. 769) zdaj� si� nie pozostawia� w�tpliwo�ci, �e opr�cz os�b
fizycznych i prawnych do kategorii przedsi�biorc�w (dotychczas "podmiot�w
gospodarczych") powinny by� zaliczone jedynie sp�ki jawne i komandytowe.
Zob. w tej kwestii m.in. A, J�drzejewska: Istota sp�ki cywilnej jako podmiotu
gospodarczego, PPH 1993, nr 7, s. 1 i n.; E. Gniewek: O .skutkach przyznania
zdolno�ci s�dowej sp�kom cywilnym w post�powaniu przed s�dami gospodarczymi,