|
le palatin de Russie et vous conduisez selon les avis qu'il
vous donnera en honnete homme et veritable ami."1
Ten człowiek honoru i prawdziwy przyjaciel powstrzymywał
powierzonego mu Telemacha przed każdą porywczością, ponie-
waż tak chciała Penelopa i ponieważ szykował się na to, by po
śmierci Odyseusza starać się o jej rękę, naturalnie nie bez bło-
gosławieństwa z Wersalu. Należy zaznaczyć, że małżonka Jabło-
1 Nie czyń niczego bez wiedzy i rady palatyna ruskiego i kieruj s;e
opinią, jakiej udzieli ci jako szlachetny człowiek i prawdziwy przyjaciel.
Starania o reformę państw, w Polsce
nowskiego zmarła przed kilkoma miesiącami, i przypomnie
o tym, że nie rokowano Janowi III długiego życia. Marysieńk
myślała o przyszłości i o swojej niezapomnianej mistrzyń
o swoim wzorze, Ludwice Marii, która rządziła jako małżonk
kolejno dwóch królów. A hetman koronny wiedział, co był
warte rozum, przyjaźń i skarby Marii Kazimiery. W wynik
tych rozważań w głębokiej tajemnicy odwrócił się od sprzysi<
żonych, z którymi związał się przed laty, by nie dopuścić ć
objęcia tronu przez Jakuba Sobieskiego; z tych powodów musi;
z konieczności wrócić do stronnictwa francuskiego, tym samy]
więc do przeciwników Ligi, wojny tureckiej i Austrii. Motyw
Jabłonowskiego są dla nas jasne; we własnym interesie musie
być uczciwy wobec królowej. Natomiast nie wiemy o jej ost;
tecznych przemyśleniach. Akta milczą, lecz pozwalają nam prz;
puszczać, że na wypadek śmierci Jana III chciała się podwójn
zabezpieczyć i albo sprawować władzę u boku hetmana, all
przez syna. Te zamiary są jednak mniej niejasne niż psychol
giczna zagadka, jaką była ta kobieta, która prawdziwie kocha
swego męża, była czułą matką i pobożną chrześcijanką, przy czy
z całym spokojem ducha podjęła postanowienia związane
śmiercią swego towarzysza życia i ku naszemu obrzydzeniu by
gotowa poświęcić syna i całą rodzinę, gdyby tylko zostało z
grożone jej panowanie...
Chory król, jak wszyscy oszukiwani mężowie, nawet jeśli r
chodziło tu o złamanie wierności fizycznej, był ostatnim, kto
by wiedział, co się dokoła rozgrywało. Ubolewał nad przeb:
giem przedsięwzięcia kamienieckiego, trwał jak zwykle pr
Lidze i cały swój wysiłek koncentrował na tym, by przefori
wać podwyższenie rangi syna i tym samym jego elekcję. W t^
celu, zgodnie ze swymi zapatrywaniami, próbował po dóbr
rozbroić swoich przeciwników obietnicami i nadaniami. Sobi
kiego ,,choroba i in negotiis publicis1 osłabione siły" skłon
go - tak meldował Zierowski - do tego, by zapragnął "coad,
torem pro sustinendis oneribus".2 Dlatego "zamierza się na ws;
stkie sposoby malkontentów zdziesiątkować"; Sapiehom zaofe:
wano urzędy i duże dochody i wnet się okaże, czy "marsza;
wielki koronny wraz ze swoim planem ugruntuje się mocno i i
1 w działaniach publicznych
3 wspólnika do dźwigania ciężaru.
304 Rozdział 16
statecznie. Chodzi obecnie o to, żeby polskiej wolności można
było przyłożyć nóż do gardła."
Sapiehowie nie dali się królowi pozyskać. Wyjąwszy Jabło-
nowskiego, falanga oligarchów stała tak zwarta jak dawniej,
jednakże duchowni jej uczestnicy zaczęli stawać się podejrzani.
Z ich to kręgu otrzymał dwór warszawski pierwsze dokładne
wiadomości o sprzysiężeniu, o którego istnieniu Sobieski wie-
dział już od jakiegoś czasu i znał je w zarysach. Obrotny biskup
Opaliński zdradził, w nadziei na bogatą prebendę diecezji war-
mińskiej, swoich towarzyszy; życzliwy w głębi serca królowi
Załuski załamał się, gdy mu para królewska wypomniała w ży-
we oczy jego machinacje. Jan III znał teraz dokładnie zasięg
i siłę uknutej przeciwko niemu intrygi.
Na sejmikach w grudniu 1687 roku, przy pomocy polityków
pochodzących ze średniej szlachty, których monarcha wykształ-
cił na cennych przeciwników magnaterii, udało się pozyskać zde-
cydowaną większość spośród delegatów na najbliższy sejm. Na
Litwie popierali władcę Radziwiłłowie i Ogińscy z powodu nie-
chęci do Sapiehów i mimo że byli w sporze rodzinnym z Ma-
rysieńką. Większość przedstawicieli narodu otrzymała od swych
wyborców polecenie, by zaaprobować uchwałę lwowskiego sena-
tu na korzyść Jakuba Sobieskiego i tym samym pośrednio jego
|
