Filozof odnosił się także do zagadnienia podobieństwa
i uważał, że metafora ujawnia się tam, „gdzie potoczne widzenie nie dostrzega żadnego
36 Tamże, s. 243.
37 Tamże.
38 P. Ricoeur, Metafora i symbol, przełożyła K. Rosner, w: tenże, Język, tekst, interpretacja, Warszawa
1989, s. 129.
14
związku”39. To pozornie sprzeczne zestawienie ustanawia nową relację znaczeniową.
Metafora dlatego jest innowacją semantyczną języka, wzbogaceniem go przez nieoczekiwane
określenie czegoś – „metafora mówi nam coś nowego o rzeczywistości”40. Koncepcja
metafory staje się stosunkowo ważna, zwłaszcza jeśli w świetle wcześniejszych rozważań
przypomnimy sobie projekt wejścia w hermeneutyczne koło dystansu i przyswojenia
czytelnika z tekstem, to przecież dla P. Ricoeura tekst właśnie pozwalał poszerzyć sposób
bycia-w-świecie czytającego. Tym samym metafora jest tym konkretnym środkiem,
narzędziem, który to zapewnia. Jako swoisty tekst w miniaturze jest fikcją wyobraźni, która
opisuje na nowo rzeczywistość ujmując jakoś jej istotę.
Interesująco przedstawia się też dla francuskiego myśliciela relacja między symbolem a
metaforą. Z jednej strony symbol zawiera więcej znaczenia niż metafora – jest chociażby
zakorzeniony w tradycji, a metafora jest tylko językową powierzchnią symbolu. Ale z drugiej
strony to ona wprowadza do języka nowe znaczenie, które symbol zawiera tylko implicite.
Krakowski badacz dorobku P. Ricoeura - M. Drwięga – dostrzega jeszcze inny aspekt
tych analiz autora La métaphore vive, mianowicie, że fikcja, metafora, wyobraźnia leżą na
granicy wiedzy teoretycznej i praktycznej, przez co sugerują pewne narracyjne formy
zachowań człowieka. „Tragedia antyczna, współczesny dramat, powieść, mity, bajki, legendy,
ich struktura narracyjna ofiaruje specjalne techniki mogące ulegać licznym twórczym
transformacjom, techniki streszczające, artykułujące, kondensujące, które ponownie opisują
czy refigurują to, co rzeczywiste, ale na innym poziomie realizmu. Takie zjawisko Ricoeur
nazywa efektem ikonicznego powiększenia. Innymi słowy, sposobem, w jaki człowiek usiłuje
zrozumieć i opanować różne sfery praktycznego życia, jest nadawanie życiu narracyjnego
przedstawienia”41. Człowiek niejako dostaje pewne wzorce, sposoby realizacji siebie,
alternatywne wzory zachowań czy nawet formy wyrażania uczuć dzięki tekstom, które
przeczytał. Staje się bohaterem swojej opowieści o życiu.
3) dialektyka wyjaśniania i rozumienia
W swojej teorii interpretacji jako hermeneutyce tekstu P. Ricoeur chciał także przełamać
romantyczny postulat, jasno sformułowany przez W. Diltheya, że nauki przyrodnicze
wyjaśniamy, a humanistyczne rozumiemy. Hermeneuci romantyczni zakładali, że:
„Właściwym korelatem wyjaśniania jest więc natura rozumiana jako wspólny horyzont
39 Tamże, s. 131.
40 Tamże, s. 133.
41 M. Drwięga, Paul Ricoeur daje do myślenia, Bydgoszcz 1998, s. 70.
15
faktów, praw i teorii, hipotez, weryfikacji i dedukcji. Rozumienie natomiast znajduje swe
pierwotne pole zastosowania w naukach humanistycznych (...) , gdzie wiedza związana jest z
doświadczeniem innego umysłu lub podmiotu, który jest podobny do nas samych”42. A gdzie
miejsce dla interpretacji? To tylko pewna odmiana rozumienia.
P. Ricoeur chciał inaczej usytuować relację między rozumieniem, wyjaśnianiem a
interpretacją. Rozumienie nie było dla niego jednorodnym aktem, a pewnym procesem, który
rozpoczyna się od rozumienia naiwnego, czyli domysłu. Można by to scharakteryzować jako
przed-rozumienie rozpoznane przez M. Heideggera i H.-G. Gadamera. My musimy najpierw