|
Ten rodzaj konfliktu nazywa się konflik-
tem dążenia-unikania. W jednym z eksperymen-
tów badacze wymagali, aby grupa szczurów w celu
dotarcia do pokarmu i wody przebiegła przez kratę
podłączoną do prądu. Mogły to robić co godzinę,
a raz na dwie doby prąd był wyłączony i zwierzęta
mogły jeść i pić do syta. U sześciu z dziewięciu
szczurów zaobserwowano chorobę wrzodową, nato-
miast w grupie kontrolnej wrzodów nie miał żaden
z gryzoni. W grupach kontrolnych poddawanych
działaniu tylko prądu elektrycznego lub tylko po-
zbawianych pożywienia, lub nie poddawanych żad-
nej presji przypadki występowania wrzodów tra-
wiennych były rzadsze. Zatem konflikt dążenia-uni-
kania jest czynnikiem zwiększającym prawdopodo-
bieństwo występowania wrzodów żołądkowych niż
porażenie prądem, głód czy pragnienie nieobarczo-
ne konfliktem (Sawrey, Conger, Turrell, 1956; Saw-
rey, Wiess, 1956). Zatem konflikt, stan psychiczny
wywołujący niepokój, może być przyczyną powsta-
wania wrzodów u szczurów.
Nieprzewidywalność i brak kontroli. Doświad-
czane przez jednostkę nieprzyjemne przeżycia mogą
być albo zasygnalizowane i wtedy przewidywalne,
albo niesygnalizowane i przez to nieprzewidywalne.
Na przykład przed bombami spadającymi w czasie
drugiej wojny światowej na Londyn ostrzegało wy-
cie syren. Jednak gdy strażnik w obozie koncentra-
cyjnym na mocy swojej pozycji wybierał z szeregu
więźnia do bicia, było to całkowicie niesygnalizo-
wane. Istnieje wiele dowodów dotyczących zarów-
no szczurów, jak i ludzi, że przerażenie jednostki
pojawia się już w momencie sygnalizowania przy-
krego wydarzenia. Jednak uczy się ona także tego,
że jeśli brak jest sygnału, to przykre wydarzenie nie
562
ROZDZIAŁ 12
nastąpi, więc jest czas na odprężenie. Ponadto, jeśli
można cokolwiek zrobić, to sygnał pozwala na przy-
gotowanie się na nadejście tego wydarzenia. Jeśli
natomiast takie samo wydarzenie następuje niepo-
przedzone ostrzeżeniem, to jednostka obawia się
przez cały czas, gdyż brak jest sygnałów bezpie-
czeństwa, które mówiłyby, że nadszedł czas na re-
laks (Seligman, Binik, 1977).
Kiedy nadchodzi nieprzyjemne wydarzenie, cza-
sami można coś jeszcze zrobić, jednak innym razem
mamy poczucie bezradności. Zatem na przykład
bycie ofiarą raka płuc jest sytuacją, nad którą przy-
najmniej po części można zapanować i podjąć dzia-
łanie mające na celu jej uniknięcie poprzez niepale-
nie papierosów. Jednak na utratę pracy w czasie re-
cesji nie ma się żadnej rady. Niewiele można zrobić,
by uchronić swoje miejsce pracy w czasie paniki
ekonomicznej, gdy większość kolegów została już
zwolniona. Precyzyjnie rzecz ujmując, nad wyda-
rzeniem nie ma żadnej kontroli, gdy człowiek nie
może w żaden sposób zareagować, by zmienić
prawdopodobieństwo jego nadejścia. Nad wydarze-
niem można zapanować, gdy jednostka posiada
w swoim repertuarze przynajmniej jedną reakcję,
która może zmienić prawdopodobieństwo jego na-
dejścia. Co powoduje więcej wrzodów żołądko-
wych: przewidywalne czy nieprzewidywalne zagro-
żenie, zagrożenie, które można kontrolować czy ta-
kie, które jest poza wszelką kontrolą?
Szczury podzielono na sześć grup. Zwierzęta
z dwóch grup poddawano działaniu prądu elektrycz-
nego, czego można było uniknąć, wyłączając go po-
przez przekręcenie specjalnego koła. Szczury na-
stępnych dwóch grup występowały w „zaprzęgu".
W tej sytuacji szczur „kierownik", który mógł wy-
łączyć prąd, stanowił parę z „partnerem", ten zaś
nie mógł zrobić nic, by kontrolować porażenie.
Partner poddawany był dokładnie takim samym
bodźcom elektrycznym jak kierownik — jednak
w jego przypadku porażenie było nie do uniknię-
cia — żadna z jego reakcji nie miała wpływu na
dopływ prądu; włączano go i wyłączano tak samo
dla kierownika i partnera. Szczurów pozostałych
dwóch grup nie poddawano działaniu prądu. W każ-
dej z tych sytuacji w jednej grupie bodziec był sy-
gnalizowany, w drugiej nie. Zatem w eksperymen-
cie tym zróżnicowano stopień kontroli i przewidy-
walności momentu porażenia (Seligman, 1968;
Weiss, 1968, 1971).
Jak widzimy, z wyników przedstawionych w ta-
beli 12-2 wynikają dwa podstawowe wnioski. Po
pierwsze, nieprzewidywalność prowadzi do po-
wstawania wrzodów — szczury częściej chorowa-
ły w przypadku niesygnalizowanego niż sygnalizo-
wanego bodźca, bez względu na to, czy mogły go
uniknąć, czy też nie. Po drugie, brak kontroli rów-
nież prowadził do powstawania wrzodów —
szczury poddane bodźcowi elektrycznemu, które
mogły go uniknąć, miały więcej wrzodów niż te,
którym dano możliwość wyłączenia dopływu prą-
du, bez względu na to, czy porażenie było sygnali-
zowane, czy też nie.
D
A
N
Tabela 12-2. Średnia liczba wrzodów i obrotów koła
Wrzody
Obroty koła
Możliwość ucieczki
Impuls sygnalizowany
2,0
3717
Impuls niesygnalizowany
3,5
13 992
Zaprzęg, brak możliwości ucieczki
Impuls sygnalizowany
3,5
1404
Impuls niesygnalizowany
6,0
4357
Grupa nie poddawana działaniu impulsu
Impuls sygnalizowany
1,0
60
Impuls niesygnalizowany
1,0
51
Źródło: wg Weiss, 1971.
CZYNNIKI PSYCHICZNE A ZABURZENIA SOMATYCZNE
563
Jakie wnioski można wyciągnąć z tych i innych
badań prowadzonych nad zwierzętami? Po pierw-
sze, raczej nie ma wątpliwości co do tego, że zwie-
rzęta pełniące funkcję kierownika zaprzęgu były
mniej podatne na chorobę wrzodową. Po drugie, te
i inne badania wskazują na trzy sytuacje — konflik-
tu, nieprzewidywalności i braku kontroli — które
wywołują niepokój, a w dalszej kolejności powsta-
wanie wrzodów.
Jak wyniki tych badań odnoszą się do obecno-
ści h. pyloril Badania wykazują, że stres w przy-
padku braku bakterii raczej nie powoduje powsta-
wania wrzodów, ale czyni to w razie jej obecności
(Levenstein i in., 1995; Parę, Burken, Allen, Klu-
czynski, 1993; Sapolsky, 1998). Możemy zatem
wnioskować, że u osób (lub szczurów), które są
podatne na chorobę wrzodową z powodu zainfeko-
wania przez h. pylon, podatność dodatkowo wzra-
sta pod wpływem konfliktu, nieprzewidywalności
i braku kontroli nad sytuacją. Im więcej takich
czynników wywołujących stres, tym większe
prawdopodobieństwo rozwoju wrzodów pepsyno-
wych.
Leczenie wrzodów trawiennych
Trzydzieści lat temu lekarze podawali pacjentom
przede wszystkim leki zobojętniające w celu obni-
żenia kwasowości żołądka. Dodatkowo zalecali
przestrzeganie lekkiej diety, która polegała na ogra-
niczeniu przyjmowania pokarmów stymulujących
wydzielanie kwasu solnego. Zakazane było również
palenie, picie alkoholu oraz kawy i herbaty. Taki
tryb postępowania pozwalał zwykle na zaleczenie
połowy wrzodów, jednak często dochodziło do na-
wrotów. Pod koniec lat siedemdziesiątych rozpo-
|
