|
Propinacja dworska wyciągała ze wsi cały zarobel
chłopa, rujnując zarazem jego zdrowie i siły.
W miarę rozwoju stosunków kapitalistycznych pijaństwo ludu stawało się mnie
pożądane dla klas panujących. Nie tylko fabrykant, ale i właściciel folwarki
potrzebował trzeźwego robotnika. Na tym tle zyskały poparcie bractwa trzeźwości
Warunki bytu wychodźstwa 135
Ruch ten zaczął się na zachodzie Europy i był propagowany przez księży. W 1844
r.
dotarł na Górny Śląsk, a stąd rozszerzył się na wszystkie dzielnice Polski. Pod
wpływem kazań ludność parafii zapisywała się do bractwa i składała przysięgę, że
więcej odtąd pić nie będzie. Akcja ta spotkała się z uznaniem wielu organicznych
działaczy. W ich rozumieniu walka z alkoholizmem miała nie tylko podnieść
dobrobyt
wsi, ale też odwrócić jej uwagę od mniej bezpiecznych przejawów walki klasowej.
Tymczasem w samej Galicji odprzysięgło się od wódki około miliona chłopów. Lud
wierzył, że wyzwala się od wyzysku dziedzica i arendarza. Przysięga stawała się
aktem solidarności gromadzkiej, zwróconej przeciw dworowi; są ślady, że pod
przykrywką bractw uprawiana była gdzieniegdzie propaganda rewolucyjna.
Rozwój bractw pociągnął za sobą opustoszenie karczem i spadek dworskich
dochodów. Szlachta skarżyła się, odwoływała do biskupów i do władz zaborczych.
Rząd pruski pod wpływem tego ruchu przeprowadził (1845) wykup propinacji
z rąk wielkiej własności, a przez to ograniczył płaszczyznę konfliktów między
wsią a ziemiaństwem. Paskiewicz wręcz zakazał organizowania bractw, natomiast
obłożył gorzelnie wysokim podatkiem i kazał podnieść cenę wódki. W Galicji
rząd austriacki pozostawił bractwom wolną rękę. Wkrótce potem wybuchło
powstanie 1846 r. i w ogniu walki klasowej poszły w niepamięć przysięgi
na wstrzemięźliwość.
Dla nas jest dziś zrozumiałe, że sama tylko walka z pijaństwem, zamykająca oczy
na wszystkie inne, głębsze przyczyny nędzy chłopskiej, nie okazywała się
skuteczna.
IVagłe, żywiołowe powodzenie akcji trzeźwości było ubocznym przejawem nara-
staj cej na wsi sytuacji rewolucyjnej. Druga, nie tak masowa fala walki z
alkoholiz-
mem ogarnie zabór rosyjski pod koniec lat pięćdziesiątych, także w przededniu
zniesienia pańszczyzny. Bractwa trzeźwości, mnożące się wtedy w Królestwie, na
Litwie i Białorusi, a także w głębi Rosji, świadczyły znów o gotowości chłopów
do
zerwania z pańskim uciskiem oraz o usiłowaniach księży zwrócenia tego ruchu
w bardziej bezpieczną stronę.
|
