Jeżeli tylko obdarzymy nazwą dany przedmiot spostrzeżenia, to wydaje się ona gwarantować ostateczną i niezmienną realność przedmiotu.
Potrzeba posiadania opiera się na innym jeszcze ifilarze: chodzi o biologicznie zakodowane pragnienie życia. Niezależnie czy jesteśmy szczęśliwi, czy nie, nasze ciało zmusza nas do pościgu za nieśmiertelnością. Kiedy już wiemy z doświadczenia, że umrzemy, wtedy rozpoczynamy poszukiwanie rozwiązań, które pozwolą nam wierzyć, iż mi-140
mo wszelkich przesłanek empirycznych jesteśmy nieśmiertelni. Pragnienie to wyraża się w rozmaitych formach, np. wiara faraonów, że ich ciała zmumifikowane w piramidach dostąpią nieśmiertelności, religijne fantazje o życiu po śmierci w krainie szczęśliwych łowów, prowadzonych przez szczęśliwych wojowników, raj chrześcijan i mahometan. We współczesnych społeczeństwach, począwszy od XVIII wieku, "historia" oraz "przyszłość"
stały się substytutami chrześcijańskiego nieba - sława, znakomitość, nawet niewielki rozgłos -
wszystko, cokolwiek gwarantuje choćby przypis w księdze historii, tworzy cząstkę nieśmiertelności. Żądza władzy nie jest po prostu rodzajem świeckiej próżności - ma wymiar religijny dla tych, którzy już wcale nie wierzą w tradycyjne życie pozagrobowe. (Szczególnie łatwo można to zauważyć u przywódców politycznych.) Opinia publiczna ściele drogę do nieśmiertelności, a specjaliści od public relations grają role współczesnych kapłanów.
Być może posiadanie własności lepiej niż cokolwiek innego zaspokaja łaknienie nieśmiertelności i stąd wywodzi się właśnie siła nastawienia na posiadanie. Jeżeli bowiem moje j a konstytuowane jest przez to, co posiadam, to jestem nieśmiertelny o tyle, o ile moje rzeczy są niezniszczalne. Od starożytnego Egiptu aż po czasy obecne - od nieśmiertelności fizycznej, osiąganej przez mumifikację ciała, aż po nieśmiertelność prawną, gwarantowaną testamentem - ludzie przedłużali swe życie poza datę fizycznej i psychicznej śmierci. Prawną mocą testamentu zapewnia się rozdysponowanie własności, które zobliguje przyszłe pokolenia; dzięki prawom dziedziczenia staję się - jeśli byłem posiadaczem kapitału -
nieśmiertelny.
141
Modus posiadania a charakter analny
W zrozumieniu modus posiadania może pomóc odwołanie się do jednego z najbardziej znaczących odkryć Freuda, że wszystkie dzieci po przejściu okresu zwykłej biernej receptywności - po którym następuje okres agresywnej, eksploatatywnej receptywności -
przed osiągnięciem dojrzałości, przechodzą jeszcze fazę nazywaną analno-erotyczną. Freud odkrył, że właściwości tego okresu często dominują później w rozwoju osobowym prowadząc do rozwoju charakteru analnego, tzn. właściwego dla osób, które większość energii życiowej kierują na posiadanie, oszczędzanie, zbieranie pieniędzy i rzeczy materialnych, a także uczuć, póz, słów i energii. Temu charakterowi skąpca zazwyczaj towarzyszą cechy takie, jak zamiłowanie do porządku, punktualność, upór, przy czym każda z nich ujawnia się w natężeniu znacznie przekraczającym normę. Istotnym aspektem freudowskiej koncepcji jest -
uzasadniony mnogością przykładów - symboliczny związek między pieniędzmi a kałem: złotem i brudem. Pojęcie charakteru analnego jako charakteru jednostki nie osiągającej dojrzałości, zawiera w istocie surową krytykę mieszczańskiego społeczeństwa XIX wieku, w którym cechy tegoż charakteru tworzyły obowiązujące normy moralne i uważane były za wyraz "ludzkiej natury". Freudowskie zrównanie pieniądze = kał zakłada, wprawdzie niejawnie i zapewne nieświadomie, krytykę funkcjonowania spłeczeństwa mieszczańskiego oraz jego żądzy posiadania i może być zestawione z Marksowską analizą pieniądza z Rękopisów ekonomiczno-filozoficznych z 1844 r.
Niezbyt istotny jest tutaj sąd Freuda, iż określona faza rozwoju libido jest pierwotna względem for-142
mowania się charakteru (w mojej koncepcji jest ona produktem interpersonalnych konstelacji, w jakich jednostka znajduje się we wczesnym okresie życia oraz, w pierwszym rzędzie, warunków społecznych zawiadujących tym formowaniem). Ważne w odkryciu Freuda jest to, że w kwestii posiadania ustalenie dominującej orientacji następuje w okresie poprzedzającym osiągnięcie pełnej dojrzałości, a jeśli zyskuje wymiar permanentny, to staje się patologią.
Innymi słowy, osoba skoncentrowana wyłącznie na posiadaniu jest neurotykiem, osobą chorą umysłowo, a z tego wynika, że społeczeństwo, w którym przeważa charakter analny jest społeczeństwem chorym.
Asceza i równość