„Uczłowieczenie się" człowieka poprzez
pracę jest procesem wychodzenia ze świata przyrody. Stąd też:
„Sama historia jest rzeczywistą częścią historii naturalnej, stawania się przyrody człowiekiem". Nauki społeczne wyrastają więc z przyrodoznawstwa i stanowią jego część: stosują tę samą
metodę i służą tym samym celom. Podobnie jak „przyrodoznawstwo w przyszłości wchłonie naukę o człowieku", tak też „nauka o człowieku wchłonie przyrodoznawstwo: będzie jedna nauka".
Przyrodoznawstwo będzie przecież konieczne do analizy człowieka i społeczeństwa: podstawowe potrzeby człowieka są natury organicznej, a samo myślenie, świadomość mają naturę zmysłową, a więc przyrodniczą. _
Związki między naukami społecznymi a przyrodoznawstwem
można interpretować w jeszcze jeden sposób. Z punktu widzenia analizy tych powiązań popatrzeć możemy na pierwszą z Tez o Feuerbachu, literalnie dotyczącą innego problemu: „Głównym brakiem wszelkiego dotychczasowego materializmu [...] jest to,
że przedmiot, rzeczywistość, zmysłowość ujmował on jedynie w
formie obiektu czy też oglądu, nie zaś jako ludzką działalność
zmysłową, praktyką, nie subiektywnie. To sprawiło, że stronę czynną, w przeciwieństwie do materializmu, rozwijał idealizm —-
jednak tylko w sposób abstrakcyjny, ponieważ idealizm {...] nie
zna rzeczywistej, zmysłowej działalności jako takiej" (Marks
19(81: 5). Teza ta jest krytyką takiego ujmowania wszelkiego
przedmiotu poznania, które nie dostrzega w nim rezultatu ludzkiej działalności zmysłowej — praktyki. Takim rezultatem prak-36
tyki jest zaś nie tylko społeczeństwo, ale i poznawana przyroda.
Poznawanie przyrody jest zawsze jej „uczłowieczaniem", jej analizą z punktu widzenia ludzkiej praktyki. Jak u Hegla, jest ono
„dodawaniem" nowych elementów, zmienianiem jej.
Postulowaną przez Marksa jedność nauki w społeczeństwie
przyszłości możemy więc tu rozumieć jako: (1) jedność metody
(analiza wychodząca od poznania zmysłowego — zmysłowość
jako podstawa wszelkiego myślenia), (2) jedność funkcji (ułatwianie zaspokojenia potrzeb ludzkich), (3) zakorzenienie człowieka i społeczeństwa w przyrodzie, (4) poznawanie przyrody i społeczeństwa z punktu widzenia ludzkiej praktyki.
W późnych pracach Marksa spotykamy się raczej z tezą o
jedności ekonomii politycznej i różnych szczegółowych nauk przyrodniczych niż „nauki o człowieku" i „przyrodoznawstwa". Ekonomia polityczna może być jednak w tym przypadku traktowana jako podstawa wszelkich nauk społecznych. Zestawianie jej przez
Marksa z różnymi naukami przyrodniczymi wynika z wielości
celów, jakim te porównania mają służyć.
W Przedmowie do wydania pierwszego I tomu «Kapitału»
metoda ekonomii politycznej identyfikowana jest przez Marksa
z metodą wykorzystywaną w fizyce. Obie nauki badając procesy
będące ich przedmiotem analizują je „[...] tam, gdzie występują
one w najbardziej wyrazistej postaci i najmniej zmącone są zakłócającymi je wpływami", w miarę możliwości ,,[...] w warunkach zapewniających niezakłócony przebieg procesu" (Marks l(968d: 6). W tym samym tekście autor porównuje też przedmiot
ekonomii politycznej z przedmiotem przyrodoznawstwa. Czytamy
tu więc, że jego „[.. .] punkt widzenia ujmuje rozwój ekonomicznej formacji społeczeństwa jako proces przyrodniczo-historyczny"
(tamże: 8). Czytamy tu też o „naturalnych prawach" rozwoju
społecznego, o tendencjach, „[. ..] które działają i urzeczywistniają się z żelazną koniecznością". Marks cytuje też z aprobatą słowa recenzenta I tomu Kapitału: „[.. .] życie ekonomiczne ukazuje nam tu zjawisko analogiczne do historii rozwoju, którą obserwujemy w innych dziedzinach biologii" (Marks 1968b: 17).
Istotą wyniku uzyskanego przez Marksa ma' być wykrycie, że
różne szczeble rozwoju charakteryzują się różnymi prawidłowościami. Sam Marks wiąże ten właśnie wynik z prawidłowym za-37
stosowaniem metody dialektycznej, pokazującej przemijalnosc
„każdej powstałej formy" (tamże: 19).