|
Jeżeli poprosić badanych, aby wymienili wszystkich znanych sobie ludzi, to wymieniają ich w dużym stopniu wiązkami osób, z którym! łączą ich podobne relacje. Ten porządek wymieniania osób świadczy o porządku, w jakim Informacje na ich temat zapisane są w pamięci (ibidem).
,Po czwarte, badania nad spostrzeganiem relacji społecznych dowodzą, że konkretne związki międzyludzkie stano-, wiące "egzemplarz" którejkolwiek z czte- '"• rech podstawowych relacji wydają się ludziom typowe i naturalne, w przeciwieństwie do związków łączących wsobieele-menty różnych relacji podstawowych. Wreszcie przynależność konkretnych, znanych nam osób do dowolnego z czterech typów relacji jest skokowa f-. albo dana osoba wyraźnie wpada, albp nie wpada w dany typ relacji (Haslam, 1994).
Z relacyjnego punktu widzenia zupei" nie odmiennie będą się przedstawiać wy-"' znaczniki atrakcyjności interpersonalnej, sprawiedliwości, agresji i pomocnośći w stosunku do osób, z którymi łączą nas"' odmiennego rodzaju relacje. Np. norma " odpowiedzialności społecznej zapewne wcale nie obowiązuje w relacjach wymia*. ny rynkowej (nawet jeżeli sklepik na rogu miałby upaść z braku klientów, nie czujemy obligacji do robienia tam zakupów),. a w relacji hierarchicznej w inny sposób obliguje tych, którzy są na górze i tych, którzy są na dole relacji. Jak widzieliśmy, norma, odpowiedzialności społecznej ule*. ga wyłączeniu, gdy człowiek znajdzie się w krytycznej sytuacji z własnej winy, jednakże zdaje się to dotyczyć głównie relacji równościowej, ale już nie wspólnotowej (bliscy krewni pomagają sobie niezależnie od tego, co jest przyczyną opresji). Teoria podstawowych typów reiacji społecznych dostarcza nowego sposobu myślenia o ludzkich interakcjach i pozwala inaczej spojrzeć na wiele wyznaczników zachowań społecznych -jako ograniczonych do niektórych tylko rodzajów relacji. gTakże myślenie o otoczeniu społecznym może być wyznaczone nie tylko cechami spostrzeganych osób i kategoriami społecznymi w rodzaju stereotypów, ale myśleniem w kategoriach różnych relacji.
343
Podstawowe pojęcia
Literatura zalecana
Jarymowicz M. (1979). Modyfikowanie wyobrażeń dotyczących "ja" dla zwiększania gotowości do zachowań prospolecmych. Wrocław: Ossolineum.
Karyłowski J. (1982). O dwóch typach altruizmu. Wrocław: Ossolineum.
Reykowski J. (1979). Motywacja, postawy prospolecute a osobowość. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• altruizm
• decyzyjny model interwencji kry
zysowej
• egzocentryczna motywacja poma
gania
• empatia
• endocentryczna motywacja poma
gania
• kooperacja
• model pobudzenia/bilansu
• niewiedza wielu
• norma odpowiedzialności społecz
nej
• norma wzajemności
• normy społeczne
- opisowe
- powinnościowe
prospołeczność
relacja hierarchiczna
relacja równościowa
relacja wspólnotowa
relacja wymiany
rozproszenie odpowiedzialności
rywalizacja
teoria altruizmu wzajemnego teoria dostosowania łącznego zachowania pomocne zjawisko obojętnego przechodnia związki oparte na wspólnocie związki oparte na wymianie
ROZDZIAŁ 10
AGRESJA
Historia ludzkości to historia przemocy. W ciągu 5600 lat udokumentowanych dziejów naszego gatunku miało miejsce ponad 14600 wojen, co oznacza 2,6 wojny przypadającej na jeden rok (Montagu, 1976). Z agresją spotyka się też osobiście prawie każdy z nas - np. od 10 do 20% kobiet zostaje co najmniej raz w życiu zgwałconych (patrz: ZŻYCIA lO.a), a zmiana systemu społeczno-politycznego w Polsce, niosąc wolność obywatelom, przyniosła też i wolność czynienia zła: między rokiem 1989 a 1999 liczba zabójstw wzrosła dwukrotnie, zaś rozbojów trzykrotnie.
Najczęściej przyjmowana definicja agresji określa ją jako zachowanie ukierunkowane na zadanie cierpienia innemu człowiekowi, który jest motywowany do uniknięcia tego cierpienia (Baron, 1977). Jeżeli cierpienie ofiary jest głównym bądź jedynym celem sprawcy, mamy do czynienia z a gresj ą wrogą (gniewną). Jeżeli cierpienie to służy sprawcy jedynie jako instrument do osiągnięcia innego celu (jak w przypadku rabunku czy wymuszenia), mamy do czynienia z agresją instrumentalną. W myśl tej definicji np. zabiegi dentysty nie są agresją ("ofiara" godzi się na cierpienie), zaś aby działanie sprawcy można byto za agresję uznać niekonieczne jest ani faktyczne cierpienie ofiary (np. jeżeli agresja okazała się nieskuteczna), ani świadoma intencja sprawcy, aby krzywdę wyrządzić, bowiem nie wszystkie swoje rzeczywiste cele człowiek sobie uświadamia, szczególnie jeśli są one nieakceptowalne na gruncie przyjmowanych przezeń norm.
10.1. SKĄD BIERZE SIĘ ZŁO: TEORIE AGRESJI
|
