Skuteczno�� ta jest za� wprost proporcjonalna do zakresu posiadanej informacji procesowej. W ten spos�b sta�a wymiana rzetelnej informacji procesowej (tj. zrozumia�ej, wystarczaj�cej, nale�ytej) stanowi czynnik niew�tpliwie wp�ywaj�cy na zakres wykorzystania przez uczestnik�w procesu (w tym i strony), ich praw. Uzyskanie na czas w�a�ciwej informacji procesowej zabezpiecza przed sytuacj�, kiedy uprawnienie nie jest realizowane z powodu nie�wiadomo�ci jego posiadania.
Obowi�zku informacji w procesie karnym nie nale�y uto�samia� z obowi�zkiem generalnego poradnictwa prawnego dla jego uczestnik�w. Obowi�zek organu procesowego sprowadza si� do udzielenia informacji niezb�dnej. Ma ona by� wystarczaj�ca w tym sensie, �e zabez-
106
Zasada lojalno�ci procesowej
piecza uprawnionego przed zaniechaniem czynnos'ci, co mog�oby spowodowa� dla niego niekorzystne skutki procesowe.
Z zasady lojalno�ci procesowej wynika dyrektywa pod adresem organ�w procesowych, nak�adaj�ca na nie obowi�zek udzielania uczestnikom post�powania informacji prawnej. Dyrektywa ta zawiera w sobie: 1) nakaz udzielania informacji nie tylko w sytuacjach wyra�nie przewidzianych w ustawie (takie sytuacje s� przewidziane m.in. w przepisach: art. 100 � 6, 175 � 1, 191 � 2, 300, 305 � 4, 313 � 3, 399 � 1 kpk.), ale tak�e �ponadto w miar� potrzeby", tj. w ka�dej sytuacji, gdy pouczenie to mo�e mie� znaczenie dla uczestnika post�powania; 2) zakaz wprowadzania w b��d uczestnika procesu, gdy� �brak takiego pouczenia lub mylne pouczenie nie mo�e wywo�ywa� ujemnych skutk�w procesowych dla uczestnika lub innej osoby, kt�rej to dotyczy" (yide: art. 16 � 1 kpk.).
Kodeks post�powania karnego wzmocni� gwarancyjno�� zasady lojalno�ci procesowej w odniesieniu do informacji procesowej udzielanej fakultatywnie, tj. �ponadto w miar� potrzeby", w sytuacjach, gdy kpk. nie przewiduje wyra�nie obowi�zku informowania. Kodeks stanowi, �e �w razie braku pouczenia, gdy w s'wietle okoliczno�ci by�o ono nieodzowne, albo mylnego pouczenia, stosuje si� odpowiednio art. 16 � 1 kpk.", tzn. �(...) brak takiego pouczenia lub mylne pouczenie nie mo�e wywo�ywa� ujemnych skutk�w procesowych dla uczestnika post�powania lub innej osoby, kt�rej to dotyczy". W orzecznictwie SN podkre�la si�, �e ustalaj�c potrzeb� udzielenia informacji w oparciu o art. 16 � 2 kpk., a wi�c �ponadto w miar� potrzeby"- organ procesowy nie mo�e dzia�a� dowolnie, ale musi kierowa� si� obiektywnymi kryteriami69.
W literaturze70 zwraca si� niekiedy uwag� na szerszy wymiar zasady lojalno�ci procesowej podkre�laj�c, �e jej zakres nie ogranicza si� tylko do informowania uczestnik�w procesu o ich prawach i obowi�zkach. Zasada ta stanowi bowiem jeden z przejaw�w generalnego stosunku organ�w �cigania i wymiaru sprawiedliwo�ci do obywatela, wyra�aj�cego si� w stosowaniu metod lojalnego, tj. uczciwego post�powania.
69 OSNKW 4-6/1991, poz. 32.
70 Por. M. Cie�lak: Polska procedura..., 1984, s. 367-368; A. Murzynowski: Istota i zasady..., s. 214-215.
I 07
Zasady procesu karnego
16. Zasada obiektywizmu
Zasada obiektywizmu jest wyra�ona w art. 4 kpk., kt�ry stanowi, �e organy prowadz�ce post�powanie karne s� obowi�zane bada� oraz uwzgl�dnia� okoliczno�ci przemawiaj�ce zar�wno na korzy��, jak i na niekorzy�� oskar�onego.
Omawiana zasada oznacza dyrektyw� zobowi�zuj�c� organy procesowe do obiektywnego (neutralnego) stosunku zar�wno do stron i uczestnik�w procesu, jak i do samej sprawy.
Wprawdzie z literalnego brzmienia art. 4 kpk. wynika, �e zasada obiektywizmu skierowana jest wy��cznie do organ�w prowadz�cych post�powanie, ale wydaje si� uzasadnione zaadresowanie jej do organ�w procesowych w og�le, a wi�c i do organ�w nadzoruj�cych post�powanie przygotowawcze, czy te� do rzecznik�w interesu spo�ecznego. Podobnie tre�� samej zasady nale�y rozumie� w szerszym kontek�cie, tzn., �e dotyczy ona badania oraz uwzgl�dniania okoliczno�ci tak na korzy��, jak i na niekorzy�� nie tylko oskar�onego, ale i innych uczestnik�w procesu, tj. pokrzywdzonego w post�powaniu przygotowawczym, powoda cywilnego, itd. Podej�cie takie zdaje si� czyni� zado�� wymogom zasady prawdy.
W doktrynie cz�sto okre�la si� t� zasad� �zasad� bezstronno�ci". Nie jest to poprawne uj�cie, gdy� poj�cie obiektywizmu ma szerszy zakres. Bezstronno�� to niezawis�o�� s�du oraz brak uprzedzenia do stron i uczestnik�w procesu. Obiektywizm obejmuje ponadto brak kierunkowego nastawienia do samej sprawy i nieprzes�dzanie jej wyniku. Nie nale�y zatem uto�samia� tych poj��71.