|
W toku przesłuchania
A. Kępiński: Lęk, Warszawa 1984.
L. Wachholz: Psychopatologia sądowa, Kraków 1923, s. 79.
734
świadek zdradza cały szereg objawów uchwytnych nawet dla laika, jak: wyraz twarzy, nieskoordynowane ruchy, niedorzeczne wypowiedzi, brak właściwych reakcji na pytanie, samoponiżenie lub euforia.
6. TAKTYKA PRZESŁUCHANIA
A. Przesłuchanie świadka. Od świadków organy ścigania karnego i wymiaru sprawiedliwości oczekują najcenniejszego materiału i dlatego taktyce przesłuchania świadka wypada poświęcić pierwsze uwagi.
Warunkiem wstępnym realizacji celu przesłuchania jest dobra znajomość posiadanego już materiału dowodowego oraz opracowanie tematycznego planu przesłuchania.
Do przesłuchania należy przystąpić z dużym zasobem informacji zawartych w dokumentacji z oględzin miejsca zdarzenia, poszczególnych przedmiotów, z wyników badań rzeczowych środków dowodowych, w materiałach operacyjnych itp.
Oprócz informacji dotyczących samego zdarzenia, wskazane jest posiadanie wiadomości o osobie, która ma zostać przesłuchana w charakterze świadka. Im szerszy jest zakres informacji o świadku, tym lepsze będą warunki do prawidłowego przesłuchania.
Kolejność przesłuchania świadka ma istotne znaczenie dla najlepszego wykorzystania osobowego materiału i jego oceny dowodowej.
W pierwszej kolejności muszą zostać przesłuchane osoby, które mają bezpośrednie i istotne wiadomości o zdarzeniu. Dane o tych osobach uzyskuje się najczęściej na miejscu zdarzenia. Chodzi przede wszystkim o pokrzywdzonych oraz o inne osoby, które obserwowały przebieg zdarzenia, poczyniły spostrzeżenia co do sprawcy, pierwsze złożyły zameldowanie o przestępstwie, pozostają w bliskich stosunkach z pokrzywdzonym itp.
W miarę możności pierwszeństwo w przesłuchaniu powinni mieć świadkowie godni zaufania przed świadkami nie budzącymi zaufania ze względu na podejrzenie o współudział w dokonaniu przestępstwa, tryb życia, poprzednią karalność, utrzymywanie podejrzanych kontaktów, stronniczość, awanturnicze usposobienie itp.
Przesłuchanie jest czynnością, w której zasadniczy udział biorą zeznający i odbierający zeznania. W związku z tym osobowość przesłuchującego ma również bardzo istotne znaczenie dla wyników przesłuchania. Przesłuchujący powinien przede wszystkim posiadać pewien zasób wiadomości z zakresu psychologii i psychopatologii, co pozwoli mu zrozumieć procesy psychiczne przebiegające u świadka, jak również właściwie formułować pytania82.
82 A. Trankel: Der Realitatsgehalt von Zeugenaussagen. Methodik der Aussagepsychologie, Stockholm 1971; K. Holland: Żur Psychologie der Zeugenaussage, „Kriminalistik" nr 9/1973; W. Richtberg, K. L. Taschner: Zeugen und Aussagen in einem sog. NS - Yerfahren, „Kriminalistik" nr 5/1973.
Jedną z cech inteligencji jest krytycyzm. Właśnie umiejętność krytycznego myślenia jest niezbędna do uzyskania materiałów i ich prawidłowej oceny. Bezkrytyczne przyjmowanie zeznań prowadzi do wielu ujemnych następstw. Intelektualna aktywna postawa w toku przesłuchania umożliwia lepsze poznanie poszczególnych elementów stanu faktycznego83.
Taktowne traktowanie przesłuchiwanych wpływa dodatnio na psychikę świadków i jest zjawiskiem korzystnym z punktu widzenia celu przesłuchania. Takie cechy osobowości, jak umiejętność nawiązania kontaktu, spostrzegawczość, zdolność do koncentracji uwagi, jej podzielność, wierność i gotowość pamięci, konstruktywna wyobraźnia, wysoka inteligencja i etyka są to cechy, które powinien posiadać pracownik służby śledczej84. W literaturze kryminalistycznej zbyt mało uwagi poświęca się osobowości przesłuchującego, a przecież może ona odegrać destruktywną rolę przez spotęgowanie zniekształceń zeznań.
Przy przesłuchaniu muszą być przestrzegane wszystkie przepisy kodeksu postępowania karnego, zawarte m.in. w rozdziale 20 k.p.k., regulującym problematykę świadków (art. 160-175 k.p.k.)85.
Przed rozpoczęciem przesłuchania należy uprzedzić świadka o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego zeznania. W postępowaniu przygotowawczym świadek podpisuje oświadczenie, że został uprzedzony o tej odpowiedzialności (art. 172 k.p.k.). Ma to duże znaczenie prawne i moralne. W przypadku kłamliwych wypowiedzi można przypomnieć świadkowi o grożących mu konsekwencjach.
Przesłuchanie rozpoczyna się od zapytania świadka o imię, nazwisko, wiek, zajęcie, miejsce zamieszkania, karalność za fałszywe zeznania oraz stosunek do stron (art. 173 §1 k.p.k.). Uwzględnienie kryteriów stosunku świadka do sprawcy ma pewne znaczenie w ocenie zeznań w różnicowaniu taktyki przesłuchania.
Do czynności formalnych należy także uprzedzenie świadka o treści art. 165 k.p.k., a o treści art. 166 i 167 k.p.k., jeżeli ujawnią się okoliczności objęte tymi przepisami (art. 173 §2 k.p.k.).
Przed przystąpieniem do właściwego przesłuchania jest celowe przeprowadzenie wstępnej rozmowy, która pozwoli na ogólną choćby orientację w zakresie typu osobowości świadka, co ma duży wpływ na wybór taktyki. Taka rozmowa sprzyja zwykle przebiegowi przesłuchania.
Zasadniczą część przesłuchania można sprowadzić do dwóch podstawowych etapów: swobodnej wypowiedzi i szczegółowych pytań. Podział ten
83 Wydaje się, iż niesłuszny jest pogląd R. Grassbergera, że przesłuchujący powinien zachować bierną postawę (R. Grassberger: Psychologie des Strafverfahrens, Wien 1950, s. 212).
84 Zagadnienie niektórych cech osobowości przesłuchującego omawia F. Meinert w pracy: Yernehmungstechnik, Lubeck 1956, s. 23-31; por. także K. Otłowski: Podejrzany w postępowaniu karnym - studium kryminalistyczne, Warszawa 1979, s. 17-35.
85 Bliższe uwagi patrz M. Siewierski, J. Tylman, M. Olszewski: Postępowanie karne w zarysie, Warszawa 1971, s. 148-152.
737
został przeprowadzony z punktu widzenia teoretycznego, w praktyce najczęściej jest stosowany system „mieszany". W odniesieniu do świadków obrony często przystępuje się już na początku przesłuchania do zadawania szczegółowych pytań.
Etap swobodnej wypowiedzi umożliwia świadkowi przedstawienie wszystkich znanych mu faktów związanych z celem przesłuchania.
|
