Przegl�d najwa�niejszych
dziedzin ustawodawstwa spo�ecznego
Jak ju� zaznaczono, ustawodawstwo spo�eczne stanowi pewien
przedmiotowo wyodr�bniony zbi�r akt�w prawnych, reguluj�cych po-
szczeg�lne dziedziny polityki spo�ecznej. Zakres regulacji prawnych,
kt�re b�d� w obszarze naszego zainteresowania, wyznacza nauka o po-
lityce spo�ecznej. Ze wzgl�du na zasadniczy temat wyk�adu, jakim jest
rola prawa w polityce spo�ecznej, przegl�d najwa�niejszych jego dzie-
dzin ograniczony zosta� do przepis�w prawnych o podstawowym zna-
czeniu dla regulacji pozycji socjalnej obywateli. I tak w obszarze nasze-
go zainteresowania znajd� si� przepisy prawne z zakresu prawa pracy
ubezpiecze� spo�ecznych, pomocy spo�ecznej oraz zatrudnienia i prze-
ciwdzia�ania bezrobociu.
Prawo pracy
Prawo pracy jest dzia�em prawa, reguluj�cym stosunki pracy ora;
niekt�re inne stosunki pozostaj�ce w �cis�ym zwi�zku ze �wiadczenien
pracy. Praca �wiadczona na podstawie stosunku pracy posiada nast�pu
j�ce cechy:
� ma charakter pracy podporz�dkowanej,
� cel jej jest zarobkowy,
� �wiadczona jest dobrowolnie,
� �wiadczona jest osobi�cie,
� wykonywana jest na ryzyko pracodawcy.
Prawny stosunek pracy powstaje na zasadzie swobodnego, dobrowo'
nego jego zawarcia przez obydwie strony. W spos�b og�lny najwas
niejsze jego cechy wskazuje art. 22, par. 1 k. p., stwierdzaj�c, �e prze
nawi�zanie stosunku pracy pracownik zobowi�zuje si� do wykonyw;
nia pracy okre�lonego rodzaju na rzecz pracodawcy, a pracodawca d
zatrudniania pracownik�w za wynagrodzeniem.
�r�d�ami powstania prawnego stosunku pracy mog� by�: umov
o prac�, sp�dzielcza umowa o prac�, mianowanie i wyb�r.
Stosunek pracy, niezale�nie od �r�de� jego powstania jest stosunkie
prawnym o charakterze zobowi�zaniowym, kt�ry cechuje r�wno
stron. Jednak charakter prawny tego stosunku nie jest jednolity i mo
zawiera� tak�e poszczeg�lne elementy administracyjno-prawne.
Kodeks pracy wyodr�bnia cztery rodzaje um�w o prac�: umow� na okr
pr�bny, umow� na czas okre�lony, umow� na czas wykonywania okre�l
nej pracy oraz umow� na czas nieokre�lony. Pierwsze trzy rodzaje um�
s� umowami terminowymi, czwarta za� ma charakter bezterminowy.
Tre�� umowy o prac� kszta�towana jest w dwojaki spos�b:
� przez wol� stron zawieraj�cych umow�,
� przez wol� pa�stwa stanowi�cego prawo, � przez wol� str
upowa�nionych do zawierania uk�ad�w zbiorowych pracy.
Zgodnie z przepisami kodeksu pracy rozwi�zanie umowy o pra
mo�e nast�pi�:
294
Jacek M�cina
a) na mocy porozumienia stron,
b) przez wypowiedzenie umowy o prac� przez jedn� ze stron z zacho-
waniem okresu wypowiedzenia,
c) przez rozwi�zanie umowy o prac� bez wypowiedzenia,
d) z up�ywem czasu, na kt�ry by�a zawarta,
e) z dniem uko�czenia pracy, dla wykonania kt�rej by�a zawarta.
Umowa o prac� wygasa w przypadku �mierci pracownika, z powodu
porzucenia pracy przez pracownika, z up�ywem 3 miesi�cy nieobecno-
�ci pracownika z powodu tymczasowego aresztowania.
Przedmiotem regulacji prawa pracy s� indywidualne oraz zbiorowe
stosunki pracy. Podstawowym aktem prawnym, reguluj�cym indywidu-
alne stosunki pracy, jest Kodeks Pracy, cho� dla tej ga��zi prawa istot-
ne znaczenie ma tak�e wiele innych przepis�w prawnych. �r�d�a prawa
pracy podzieli� mo�emy na powszechne i specyficzne �r�d�a prawa
pracy.
�r�d�a prawa pracy:
1. Powszechne
� Konstytucja RP,
� ustawy,
� akty wykonawcze,
� pragmatyki s�u�bowe i akty wewn�trzne (statuty, regulaminy)
2. Specyficzne
� uk�ady zbiorowe pracy
�=� regulaminy pracy
3. Mi�dzynarodowe
� umowy mi�dzynarodowe
� konwencje MOP.
�r�d�ami prawa pracy s� �r�d�a powszechnie obowi�zuj�ce, wed�ug
hierarchii ich wa�no�ci. Tak wi�c podstawowe znaczenie ma Konstytu-
cja jako najwy�szy a^kt prawny, reguluj�cy zasady ustroju pa�stwa oraz
podstawowe prawa i obowi�zki obywateli, nast�pne w hierarchii wa�-
no�ci s� ustawy, przy czym najistotniejsze znaczenie ma Kodeks Pracy.
�r�d�ami prawa pracy s� tak�e akty wykonawcze do ustaw oraz akty
wewn�trzne, jak statuty, czy pragmatyki s�u�bowe w administracji.
Bardzo wa�nym �r�d�em prawa pracy s� tak�e umowy o prac� zawie-
rane pomi�dzy pracownikiem i pracodawc�. Specyficznymi �r�d�ami
prawa pracy s� uk�ady zbiorowe pracy i regulaminy pracy. Uk�ady zbio-
rowe pracy s� porozumieniami zawieranymi pomi�dzy organizacjami
pracodawc�w i zwi�zkami zawodowymi; reguluj� one sprawy z zakre-
su warunk�w pracy i p�acy. Mog� by� zawierane na szczeblu zak�ado-