Sztuka jest próbą odnalezienia sensu i celu życia na drodze własnego roz-
woju. Przy jej pomocy oswajamy lęki, strach czy stres. Szeroki zakres technik
artystycznych pozwala na zlokalizowanie problemu, nazwanie go, zrozumienie
i pokonanie. Poprzez tworzenie człowiek lepiej poznaje siebie, swoje wartości
i potrzeby, swój sposób patrzenia na świat i drugiego człowieka. Twórczość jest
zawoalowanym odzwierciedleniem tych odkryć. Dzięki temu twórca jest w stanie
pokazać innym swoje najgłębsze pragnienia i obawy, gdyż dużo łatwiej wyrażać

25 Ibidem.
26 Ibidem, s. 156.
27 Ibidem, s. 160.
28 Ibidem.
88

Arteterapia – poznanie i wyrażanie siebie
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

siebie przez kody, symbole, metaforę niż powiedzieć wprost i ubrać w słowa
myśli o własnych odczuciach.
Powyższe tezy w żaden sposób nie oznaczają, iż terapia przez sztukę może
w jakikolwiek sposób konkurować z innymi terapiami zaburzeń osobowości.
Istnieją bardziej wyspecjalizowane dziedziny nauk, takie jak rozbudowane tech-
niki psychologiczne, psychoterapie czy metody psychoanalityczne skutecznie
pomagające pacjentom. Jednakże można założyć, iż poprzez sztukę jednostka
ma często nie tyle lepszą, ile inną możliwość nie tylko wyrażania siebie, ale
również mówienia wprost o sobie. Wydaje się, iż niekiedy człowiekowi łatwiej
jest wyrazić swój problem poprzez, na przykład, wykonanie rzeźby bądź nama-
lowanie obrazu niż próby zwerbalizowania go, tak jak dzieje się to w czasie
terapii indywidualnych czy grupowych. Wyżej wymienione funkcje i cele sztuki
są jedynie wycinkiem, a nie stanowią o głębokiej istocie sztuki. W niniejszej
pracy skupię się jednak przede wszystkim na takim oddziaływaniu sztuki na
życie człowieka, na jakim opiera się sens istnienia arteterapii.
Nie ma jednej powszechnie akceptowanej definicji arteterapii. Sposobów
rozumienia tego pojęcia jest niemal tyle, ilu jest badaczy. Oczywiście część
znaczeń się pokrywa, ale tak jak sztuka jest pojęciem względnym, trudnym do
określenia i bywa pojęciem nieostrym, tak względne jest pojęcie arteterapii.
Aleksander Hulek twierdzi:

(...) współczesne zainteresowania (…) kulturą w szerokim zakresie – twórczością lite-
racką (poezją), sztuką wizualną, np. malarstwo, grafika, fotografia, teatrem, tańcem,
muzyką, twórczym uczeniem się, rzemiosłem artystycznym, tkactwem, korzystaniem
z taśm wideo, planowaniem przestrzennym ogrodów, kompozycją kwiatów itp., to czyn-
niki o kolosalnym znaczeniu dla szeroko rozumianej edukacji. Trzeba je wykorzysty-
wać, zwłaszcza w organizacji czasu wolnego29.

Jego wypowiedź najlepiej oddaje znaczenie, rolę i szeroki zakres arteterapii
w dzisiejszym społeczeństwie.
Zbigniew Skorny ujmuje to jeszcze dokładniej:

Nie negując rehabilitacyjnej funkcji biernej percepcji sztuki, w procesie rehabilitacji
szczególnie ważną rolę odgrywa czynny udział w działalności kulturalnej i twórczej:
uczestnictwo w pracy zespołów amatorskich, własna twórczość literacka, plastyczna,
muzyczna, udział w wybranych formach działalności naukowej. Formą uczestnictwa
(…) w działalności kulturalnej jest arteterapia. Mianem tym określamy techniki oddzia-
ływania psychoterapeutycznego polegające na wykorzystaniu w celach korekcyjnych
różnych form działalności kulturalnej. Do arteterapii należy muzykoterapia, choreotera-
pia, grafoterapia, biblioterapia, psychodrama30.

29 Edukacja osób niepełnosprawnych, red. A. Hulk, Warszawa 1993, s. 5.
30 Z. Skorny, Uczestnictwo w działalności kulturalnej i twórczej a proces rehabilitacji
osób niepełnosprawnych, [w:] Twórczość i sztuka w życiu i rehabilitacji osób niepełnospraw-
nych, red. Z. Skorny, Wrocław 1986, s. 40.
89

Agata Linek

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Leon Hanek podchodzi do pojęcia terapii w ujęciu szerokim. Termin ten
„obejmuje muzykoterapię, choreoterapię, biblioterapię, a także działania tera-
peutyczne za pośrednictwem teatru, filmu oraz sztuk plastycznych takich jak
malarstwo, rzeźba, grafika i inne”31.
Szeroko rozumiana arteterapia jest także definiowana przez Eugenię Grze-
byk jako „układ poglądów i czynności ukierunkowanych na utrzymanie i podno-
szenie poziomu jakości życia ludzi przy pomocy szeroko rozumianych dzieł
sztuki i uprawiania sztuki”32. Aczkolwiek, jak widać, zakres sztuk artystycznych
jest tu znacznie mniej dookreślony niż u Hanka.
Zaś wąskie znaczenie tego terminu opisuje Wita Szulc, jeden z najsłynniej-
szych polskich arteterapeutów, określający arteterapię jako „terapię stosującą
sztuki plastyczne”33 (plastykoterapia lub terapia malarska), „spontaniczną twór-
czość chorych, poddanych opiece terapeutów, lub działania kreacyjne, plastycz-
ne podejmowane w sytuacji terapeutycznej przez osoby uprzednio nietwórcze
w zakresie plastyki”34. Badaczka prezentuje zatem zupełnie inną definicję artete-
rapii, którą niektórzy naukowcy wolą nazywać rodzajem arteterapii, czyli pla-
stykoterapią.
Z kolei Henryk Grzegorzewski napisał, że: „arteterapia to twórczy trening,
terapia wykorzystująca proces tworzenia lub wynik procesu twórczego do wzbo-