100 M a i s o n r o u g e � tak nazywa�y si� we Francji niekt�re pu�ki kr�lewskie.
209
Ju� widz�, jak otwierasz usta, aby zacz�� prawi� o obyczajach, o polityce, cnocie i
wyst�pku.
Ale�, drogi oblubie�cze Minotaura, czy� szcz�cie nie jest celem, jaki sobie zak�ada�
winno ka�de spo�ecze�stwo?... Czy� nie ten pewnik jest przyczyn�, �e biedni kr�lowie
musz�
sobie zadawa� tyle k�opotu ze swymi ludami? Ot� uczciwa kobieta nie posiada,
zaprawd�,
jak oni, tron�w, �andarm�w, trybuna��w; ma do oddania tylko jedno ��ko; ale je�eli
przy
pomocy tego pomys�owego przyrz�du naszych czterysta tysi�cy kobiet umie da�
szcz�cie
milionowi bez�ennych, a ponadto jeszcze swoim czterystu tysi�com m��w, czy� nie
osi�gaj�
one, w zaciszu i bez rozg�osu, owego celu, do kt�rego d��y ka�dy rz�d, a kt�ry polega
na
tym, aby da� mo�liwie najwi�ksz� sum� szcz�cia masom?
� Tak, ale zmartwienia, dzieci, nieszcz�cia...
Ach, pozw�lcie mi przytoczy� tutaj owo pocieszaj�ce s��wko, kt�re jeden z naszych
najdowcipniejszych
karykaturzyst�w po�o�y� pod swoim rysunkiem: �Cz�owiek nie jest doskona�y!"
Wystarczy zatem, je�li nasze urz�dzenia nie maj� wi�cej brak�w ni� zalet, aby je uzna�
za wyborne; gdy�, bior�c rzecz spo�ecznie, rodzaj ludzki nie ma wyboru mi�dzy dobrem
a
z�em, ale mi�dzy z�em a gorszem. Zatem, je�eli dzie�o, kt�re w tej chwili ko�czymy,
zdo�a�o
z�agodzi� nieco kl�ski najgorszego z urz�dze� matrymonialnych, ods�aniaj�c b��dy i
niedorzeczno�ci
spowodowane przez nasze obyczaje i przes�dy, b�dzie ono z pewno�ci� jednym z
najpi�kniejszych tytu��w, jakie mo�e przedstawi� cz�owiek, aby si� znale�� w rz�dzie d o
b r
o c z y � c � w l u d z k o � c i. Czy� autor nie stara� si�, uzbrajaj�c m��w, ograniczy�
swobod�
kobiec�, tym samym za� da� nami�tno�ciom wi�ksz� si��, skarbowi wi�cej pieni�dzy,
wi�cej �ycia handlowi i rolnictwu? Dzi�ki temu ostatniemu rozmy�laniu mo�e sobie
pochlebia�,
i� osi�gn�� w zupe�no�ci eklektyzm, kt�ry za�o�y� sobie rozpoczynaj�c dzie�o, i mniema,
�e, jak bezstronny s�dzia, zgromadzi� wszystkie dokumenty, nie wyci�gaj�c jednak
�adnych
stanowczych wniosk�w. W istocie, na c� by�cie mieli ��da� tu jakiego� uog�lnienia?
Czy
chcecie widzie� w tej ksi��ce rozwini�cie ostatniego pogl�du, do kt�rego doszed� na
schy�ku
�ycia Tronchet101, a mianowicie: i� prawodawca mia� w ma��e�stwie na wzgl�dzie o
wiele
mniej ma��onk�w ni� dzieci? Owszem, zgoda. Czy chcecie widzie� w mym dziele tez�
owego
kapucyna, kt�ry, ka��c w obecno�ci Anny Austriackiej i widz�c, �e zar�wno kr�lowa jak i
jej damy wzburzone s� jego zbyt dotkliwymi argumentami o u�omno�ci kobiecej, rzek�
schodz�c
z kazalnicy Prawdy: �Wy wszystkie jeste�cie uczciwe kobiety, tylko my m�czy�ni
jeste�my,
na nieszcz�cie, synami... Samarytanek..." Niech i tak b�dzie. Pozwalam wam wyci�ga�
z mej ksi��ki wszystkie wnioski, jakie chcecie, s�dz� bowiem, i� trudno zestawi� dwie
sprzeczne my�li o ma��e�stwie, z kt�rych ka�da nie zawiera�aby cz�ci prawdy.
Jednak�e
ksi��ki tej nie napisano ani za, ani przeciw ma��e�stwu; obowi�zkiem jej by�o da�
jedynie
jego opis, mo�liwie najdoskonalszy. Je�eli zbadanie machiny mo�e nas doprowadzi� do
udoskonalenia
jakiej� cz�ci sk�adowej, je�eli, czyszcz�c zardzewia�e k�ka, od�wie�yli�my
sprawno�� mechanizmu, w�wczas nagr�d�cie robotnika. Je�li autor pozwoli� sobie w
swym
zuchwalstwie na wyg�aszanie zbyt twardych prawd, je�li zbyt cz�sto uog�lnia� oderwane
fakty, je�li zbyt daleko odbiega� od komuna��w, kt�rymi od niepami�tnych czas�w pali
si�
kadzid�a przed kobiet�, och! w takim razie ukrzy�owa� go! Ale nie podsuwajcie mu
wrogich
zamiar�w dla samej instytucji; zarzuty jego odnosz� si� tylko do m�czyzn i kobiet.
Zdaje on
sobie spraw�, �e z chwil�, gdy ma��e�stwo nie zdo�a�o podkopa� samo siebie, jest ono
nietykalne
i �e, ostatecznie, je�li s�yszymy tyle skarg na t� instytucj�, to mo�e dlatego, �e cz�owiek
pami�ta tylko swoje cierpienia i skar�y si� na �on�, jak si� skar�y na �ycie, bo wszak
ma��e�stwo
jest niejako �yciem w �yciu. Jednak osoby, kt�re przywyk�y urabia� sobie przekonania z
dziennika, pot�pi�yby mo�e ksi��k�, kt�ra by zbyt daleko posun�a mani� eklektyzmu;
zatem,
je�li trzeba im koniecznie czego�, co by wygl�da�o na konkluzj�, mo�na im, ostatecznie,
jak��