 Falsyfikowalność ⇒ weryfikowalność i falsyfikowalność
 Hipoteza. "Hipoteza to sąd lub system sądów, które przyjęte zostają wstępnie w charakterze
założenia, w celu zrozumienia, wyjaśnienia stanu rzeczy" (Braun/Rademacher 1978, 251). Hipotezy
nie mogą zawierać oczywistych sprzeczności. Istnieją dwa warunki, które muszą być spełnione
(według Bunge 1967, 222): a) "hipoteza odnosi się (co najmniej także) do dotychczas nie zbadanych
faktów lub nawet do faktów nieobserwowalnych, b) hipoteza korygowalna jest na podstawie nowej
wiedzy." Hipotezy są zawsze zdaniami, które zawierać mogą wypowiedzi zarówno prawdziwe jak i
fałszywe, oraz normy zarówno ważne jak i nieważne. Pojęcie 'modelu' oznacza tutaj - możliwą
aproksymatywną realizację tego, co w danej hipotezie jest opisane lub przez nią jest wypowiadane.
70
(i) Z uwagi na odniesienie hipotez do ich przedmiotu rozróżnić można hipotezy: a) zorientowane na
eksperyment - odnoszą się do obserwowalnych faktów, b) zorientowane na eksperyment-fakt, c)
zorientowane na fakt - nie występują w nich wypowiedzi o obserwacjach, d) zorientowane na
model - nie mówią o obiektywnych faktach, lecz o modelach teoretycznych, stanowią
aproksymacje rzeczywistości.
(i ) Kryterium głębi (Bungego): a) hipotezy fenomenologiczne - opisują tylko wejście (input) i wyjście
(output), "to znaczy tylko zewnętrzne zachowanie się procesów, nie dając jednak specyficznego
wyjaśnienia dla przejścia od inputu do outputu" (Weingartner 1971, 60), b) hipotezy
reprezentacjonalne - dostarczają także wyjaśnień dla procesów usytuowanych między input a
output, posiadają większą głębię niż (a). Innymi kryteriami mogą być stopień pewności i
sprawdzalność.
(i i)Kryterium stopnia abstrakcyjności: a) hipotezy, zawierające prawie wyłącznie pojęcia obserwacji,
b) hipotezy nie zawierające wcale lub prawie wcale pojęć obserwacji.
(iv)Kryterium powstania: a) hipotezy powstające na podstawie wniosków o analogi , b) na podstawie
indukcji (uogólnienia), c) na podstawie pomysłu lub intuicji, d) na podstawie dedukcji, e) na
podstawie konstrukcji.
(v) Funkcje hipotez: a) uogólnienie doświadczenia (danych doświadczalnych), b) "możliwe przesłanki
dla wyprowadzenia nowych konsekwencji, prowadzących do potwierdzenie lub do krytyki
hipotezy" (Weingartner 1971, 62), c) dyrektywy badawcze, d) interpretacja danych
doświadczalnych, e) uzupełnienie innych hipotez.
 Indukcja. "Pod pojęciem indukcji rozumiemy sposób wnioskowania, prowadzący do konkluzji, której
logiczna treść wychodzi poza przesłanki leżące u jej podstaw. W przeciwieństwie do wniosków
dedukcyjnych wnioski indukcyjne prowadzą do uzyskania zysku poznawczego. Wnioski indukcyjne
są wnioskami rozszerzającymi" (Braun/Rademacher 1978, 265). Indukcja ≈ wnioski od szczególnego
do ogólnego.
 Izomorfizm. "Dwa dowolnie ustrukturyzowane zbiory N i M nazywamy izomorficznymi
(równopostaciowymi), jeśli po pierwsze posiadają tyle samo elementów a ich struktury są po drugie
podobne i odpowiadają sobie" (Braun/Rademacher 1978, 299). Przy strukturze może chodzić o
powiązanie elementów lub o relację.
 Kognicja i autopoieza (perspektywa biologiczna). Zwykle obowiązuje założenie, iż "istnieją dające
się postrzegać obiekty, a ich obecność decyduje o ich rozpoznawalności." Z perspektywy biologicznej
'realność' jako obiekt nie jest jednak konieczna. Używamy bowiem kognicji, by analizować kognicję.
"Cokolwiek jest mówione, mówione jest przez jednego obserwatora do innego obserwatora, którym
mógłby być on sam." Kognicję oceniamy na podstawie skutecznego, pomyślnego działania. Zapytać
należy zatem 'Jak odbywa się poznanie?'. Konieczne jest przy tym przeformułowanie pytania
semantycznego w pytanie strukturalne. Dla perspektywy konstruktywistycznej obowiązują
następujące pojęcia podstawowe.
- 'wyjaśnienie' to "zamierzone przeformułowanie lub reprodukcja, które akceptowane są przez
obserwatora jako model wyjaśnianego systemu lub zjawiska."
- 'jednostka' (całostka operacyjna) - "Obserwator definiuje daną jednostkę, specyfikując operację
rozróżniania, która rozróżnia daną jednostkę od jakiegoś tła."
- 'tło' - zdefiniowane jest przez 'jednostkę'.
- 'organizacja' i 'struktura' - o organizacji mowa jest wtedy, kiedy chodzi o zależności między
komponentami danej jednostki; 'struktura' to rzeczywiste składniki i relacje, które daną jednostkę