Wzmacnia to
dodatkowo mechanizm inflacji kosztowej, gdyż taki
wzrost cen dla jednych jest źródłem zwiększania (niekiedy tylko utrzymania) dotychczasowego poziomu dochodów, dla innych zaś producentów oznacza to bezpośrednio wzrost kosztów, ponieważ zmuszeni są oni nabywać niezbędne im środki produkcji po podwyższonych cenach. O ile pozwoli na to sytuacja rynkowa, skompensują sobie to oni także podniesieniem cen na
swoje produkty.
W gospodarce socjalistycznej zaś, gdzie ekonomiczna
treść kategorii zysku jest zasadniczo odmienna niż w
kapitalizmie, konkurencja płace—zyski stanowi odzwierciedlenie w skali przedsiębiorstwa czy branży problemu odpowiedniego podziału dochodu narodowego
na część ikonsumowaną i akumulowaną. Na płaszczyźnie
mikroekonomicznej dokonuje się bowiem pierwotny
jego podział, który ma już duże znaczenie dla ostatecznego ukształtowania się prawidłowych makroproporcji gospodarczych. O ile zarówno konsumpcja, jak
i inwestycje w długim okresie stanowią jedność, gdyż
9 — Polska...
129
obie służą rozwojowi społeczno-gospodarczemu i zaspokajaniu potrzeb w dłuższej perspektywie, o tyle w krótkim okresie występują tutaj znane sprzeczności.
W skali mikroekonomicznej polegają one na tym, że
pracownicy są zainteresowani przede wszystkim możliwie największym wzrostem swoich bieżących wynagrodzeń i niekiedy mają skłonność do niedoceniania znaczenia zysków przedsiębiorstw uspołecznionych, w
których są zatrudnieni, dla kształtowania się poziomu
i dynamiki ich dochodów w przyszłości.
Wszystkie te trzy przekroje konkurencja płac z innymi kategoriami (ceny, inne płace, zyski przedsiębiorstw) wskazują nam, że określone naciski na wzrost płac, który może przyczyniać się do rozwoju zjawisk
inflacyjnych, powinny być postrzegane pod szerokim
kątem. Dążenia do wzrostu płac nominalnych uzależnione są od trzech grup przyczyn. Chodzi tutaj, po pierwsze, o relacje płac do kosztów utrzymania, po
drugie — o stosunek do płac pozostałych grup pracowników i — po trzecie — o relacje do zysków przedsiębiorstw. Widać przeto, że inflacyjny ruch płac może rozpocząć się nawet wtedy, gdy uprzednio nie nastąpił
wzrost poziomu cen. Z reguły jednakże jest odwrotnie;
wzrost płac jest wtórny w stosunku do wzrostu cen
i stanowi wspomagającą przyczynę inflacji.
Podobnie jak w sytuacji konkurencji płace—płace
— 'zwłaszcza w aspekcie dynamiki wynagrodzeń w sferze produkcyjnej i nieprodukcyjnej — działa mechanizm konkurencji place — pieniężne świadczenia spo­
łeczne. Waloryzuje się je nie tylko w stosunku do
rosnących kosztów utrzymania poprzez odpowiednie
systemy indeksacji, ale także podnosi się je (przy czym
szczególną ,rolę imają tutaj emerytury i renty, jako
wielkości znaczące ekonomicznie) w tempie odpowiednim do rosnących nominalnie wynagrodzeń za pracę.
Problem przeto i tym razem łączy się z proporcjami
130
podziału efektów wzrostu wydajności pracy w sikali makrospołecznej. Jeśli wzrost świadczeń społecznych
podążający za wzrostem płac nie znajduje pokrycia w
środkach zgromadzonych w budżecie państwa, to generować on imoże inflację typu pieniężnego. Istota zagadnienia w t y m przypadku polega na tym, że nie mogą zbyt szybko zwiększać się płace, ponieważ często
nie sposób ze względów społecznych hamować później
rosnącego strumienia popytu w drodze ograniczania
tempa wzrostu pieniężnych świadczeń społecznych
i pogarszania ich relacji do płac. Mechanizm tej konkurencji działa więc tak, że jeden wypłacony banknot wymusza już wypłacenie kolejnego. Zablokowanie tego
mechanizmu możliwe jest tylko poprzez wstrzymanie
pierwszego banknotu. Jeśli zaś oba one wypłyną na
rynek, to znowu — przy równoczesnym zwiększeniu
się kosztów społecznych — strumień popytu może okazać się nadmierny w porównaniu ze strumieniem podaży.
Piąty przekrój w ramach spirali inflacyjnej dotyczy
konkurencji ceny— ceny. Jest ona wywołana dążeniem przedsiębiorstw funkcjonujących w różnych gałęziach
do uzyskiwania podobnych względnych przyrostów cen
na swoje produkty. Wiąże się to z tendencją do wyrównywania rentowności, a tym samym możliwości płacowych i rozwojowych różnych przedsiębiorstw.
Inna forma działania spirali to konkurencja ceny—
— podatki lub płace— podatki. Jej istota polega na tym, że wzrost podatków wynikający z podwyższenia ich
bezwzględnych stawek lub przejścia do kolejnego
wyższego przedziału w przypadku progresywnego systemu opodatkowania powoduje działania zmierzające do odzyskania utraconej w ten sposób części dochodu.