|
Można również nauczyć pacjentów korzystania z Zapisu Samoobserwacji Schematów {Schema Self-Monitoring Record - SSMR; K. Moras, C. L. Ratto - dane niepublikowane). Jest to zmodyfikowana wersja Zapisu Myśli Dysfunkcyjnych (Dysfunctional Thought Record - DTR) (J. Beck, 1995), którego celem jest umożliwienie pacjentom bardziej efektywnego reagowania na konkretne myśli, a tym samym - redukcja negatywnych emocji i nieprzystoso-wawczych zachowań (ryc. 8.1). Istotną cechą zapisu jest kolumna „impulsów behawioralnych". Naszym zdaniem powyższe uzupełnienie odgrywa ważną rolę w przypadku pacjentów narcystycznych, ponieważ ich przekonanie o uprzywilejowaniu sprawia, że często wyładowują swoją złość bez wcześniejszego zastanowienia. Uważamy, że Zapis Samoobserwacji Schematów daje pacjentom okazję do zatrzymania się na chwilę, by mogli bardziej skutecznie zastanowić się nad aktywizacją sytuacji i dążyć do bardziej przystosowawczego zachowania. Na ryc. 8.1 przedstawiono przykładowy zapis SSMR Elli-sona, który zachowuje się agresywnie, aby zmusić innych do spełnienia jego żądań.
Moras, Ratto NIMH R21-52737 DRD monitse2.wpd 11/2/98
Pacjent (nr identyfikacyjny) 000 Po sesji nr: 14
Data: 00/00/00 Problem: gniew w stosunku do innych Aktywizowany schemat: deprywacja emocjonalna
Zapis samoobserwacji
DATA/ SYTUACJA MYŚLI UCZUCIA IMPULSY BEHAWIORALNE PRZEFORMUŁOWANIE MYŚLI CO WŁAŚCIWIE ZROBIŁEM
Co się działo? Zapisz, co myślisz o danej sytuacji (np. co myślisz o drugiej osobie). Opisz uczucia, jakie towarzyszą poszczególnym myślom. Co chciałbyś zrobić, kiedy pojawiają się takie myśli? Jak inaczej możesz podejść do danej sytuacji, aby zmniejszyć albo wyeliminować gniew wobec drugiej osoby?
Opowiadałem żonie o głupim pośredniku. Żona wyszła z pokoju. Wszystkich g... obchodzę. Całymi dniami muszę znosić różnych głupków i nikt nie chce mi pomóc. Zły. Sfrustrowany. Samotny. Pobiec za żoną i wściec się, ponieważ mnie zlekceważyła. Powiedziała mi, że mój gniew budzi w niej grozę i że nie potrafi się z tym uporać. Chciała porozmawiać, ale nagle podjąłem przykry temat. Nie ruszyłem się z miejsca; usiadłem do komputera, żeby przestać o tym myśleć.
Ryc. 8.1. Przykładowy Zapis Samoobserwacji Schematów
Osobowość narcystyczna
219
Przyjęcie perspektywy innych - trening empatii
Jedną z nabywanych (lub rozwijanych) podczas terapii poznawczej zdolności jest ocenianie spraw i problemów z różnych perspektyw. Dzięki niej pacjenci mogą się pozbyć przysłowiowych klapek na oczach oraz pogłębić swoją umiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach społecznych. Wiąże się z tym również zdolność zrozumienia uczuć drugiej osoby i ustalenia, w jaki sposób postrzega ona świat. Powyższe umiejętności spełniają wiele przystosowawczych funkcji, w tym umożliwiają pacjentom osiągnięcie elastyczności w zmaganiu się z życiowymi trudnościami, jak również nawiązanie bardziej zgodnych i życzliwych relacji z innymi. Niestety, pacjenci narcystyczni często wykazują pewne deficyty w tym zakresie, zwłaszcza jeśli chodzi o umiejętność przyjęcia odmiennego punktu widzenia. Nic więc dziwnego, że osoby narcystyczne charakteryzują się niższą empatią. A jednak znane są przecież korzyści wynikające ze zrozumienia uczuć i motywacji innych ludzi. Terapeuci poznawczy mogą szczególnie podkreślać owe pożytki w celu zachęcenia pacjentów narcystycznych do wyobrażenia sobie, jak wygląda sytuacja z perspektywy drugiej osoby. Kiedy pacjenci zaczną nabywać omawiane umiejętności, można będzie zaobserwować złagodzenie przekonania o uprzywilejowaniu i nieufności. Przyjrzyjmy się teraz różnym strategiom, jakie może zastosować terapeuta w związku z powyższym:
1. Kiedy pacjenci narzekają na znaczących innych w swoim życiu lub też opisują konflikty, jakie mieli z tymi osobami, terapeuta może poprosić o zastanowienie się nad myślami i uczuciami wspomnianych osób oraz znalezienie odpowiednich dowodów.
2. Terapeuta może inicjować rozmowy na temat dobrych i złych stron zauważania uczuć innych ludzi i przejmowania się nimi, zwłaszcza uczuciami członków rodziny lub partnerów. Można się również skupić na negatywnych skutkach nieświadomości (tzn. „bezmyślnego" postępowania) lub obojętności wobec innych.
3. Co pewien czas terapeuta może taktownie opowiedzieć o własnych przemyśleniach i uczuciach związanych ze złożonymi relacjami z pacjentami narcystycznymi. W ten sposób pacjenci dostrzegą, że terapeuta jest również człowiekiem, i być może zaczną zwracać baczniejszą uwagę na kierunek rozwoju relacji terapeutycznej.
4. Terapeuta może pomóc pacjentom narcystycznym sformułować kilka stwierdzeń - autoinstrukcji i dzięki temu przygotować ich do zwracania większej uwagi na innych (np. „Słuchaj jej, to ważne" albo „Poświęć mu całą swoją uwagę - to ma znaczenie").
Aby zachęcić pacjentów do udziału w powyższych interwencjach, terapeuta musi im wyraźnie uświadomić, że przyjmowanie perspektywy innej osoby (od
220
Psychoterapia poznawcza w teorii i w praktyce
|
