62pochodne * (zob...

Dzieci to nie książeczki do kolorowania. Nie da się wypełnić ich naszymi ulubionymi kolorami.

13.2). W innych wypadkach przycisk wyrazowy s�u�y do r�nicowania form pokrewnych fleksyjnie *, a nie s�owotw�rczo, czyli: rozmaitych form jednego leksemu (�ob. 1.5). W angielskim brak przyk�ad�w takiego przycisku fleksyjnego, ale mo�na go �atw� zilustrowa� przyk�adami hiszpa�skimi: [como] `jem' wobec [como] `zjad�', albo rosyjskimi: [ruki] `r�ce' wobec [ruki] `r�ki': W wypadkach trzeciego typu przycisk
fi wyrazowy s�u�y do r�nicowania form leksem�w morfologicznie niespokrewnionych: por. angielskie [differ] `r�ni� si�' wobec [defer] `odracza�'. We wszystkich trzech typach wypadk�w przycisk wyrazowy jest czym�.
funkcjonalnie r�nym od przycisku zdaniowego - czy to normalnego, czy te� podkre�laj�cego; jest te� cz�ci� s�ownego sk�adnika sygna�u g�osowego w tym samym stopniu, co sp�g�oski i samog�oski, z kt�rych sk�adaj� si� formy wyrazowe.
W niekt�rych j�zykach (zwanych zwykle tonalnymi *) formy wyrazowe r�ni� si� od siebie wysoko�ci� g�osu: z dwu sk�din�d jednakowych form jedn� wymawia si� tonem opadaj�cym, drug� wznosz�cym si�, albo jedn� wysokim, drug� niskim. 2 Tak np. w j�zyku chi�skim poszczeg�lne leksemy rozr�nia si� na podstawie ton�w r�wnie �atwo i normalnie, jak leksemy angielskie na podstawie przeciwstawiaj�cych si� sobie samog�osek lub sp�g�osek: Podobnie w j�zykach twi lub ewe oraz w wielu innych j�zykach zachodniej Afryki poszczeg�lne formy fleksyjne leksemu (np. poszczeg�lne czasy czasownika) r�ni� si� tonem r�wnie regularnie, jak w j�zyku angielskim obecno�ci� lub brakiem okre�lonych ko�c�wek. Takich przeciwie�stw tonalnych, s�u��cych do r�nicowania form, a wi�c b�d�cych integraln� cz�ci� s�ownego sk�adnika wypowiedzi, j�zykoznawcy zazwyczaj nie nazywaj� intonacjami, zachowuj�c ten ostatni termin dla rysunku czyli konturu tonalnego na�o�onego na sk�adnik s�owny (zob. Bolinger 1972).
Tyle o r�nicach przycisku i wysoko�ci g�osu, kt�re, jak widzieli�my,. tylko ezasami trzeba uwzgl�dnia� w opisie sk�adnika s�ownego wypowiedzi.. Pod tym wzgl�dem poszczeg�lne j�zyki r�ni� si� od siebie'bardzo znacznie. Wolno jednak przypuszeza�, �e we wszystkich j�zykach takie cechy prozodyczne, jak przycisk i intonacja, stanowi� wa�n� cz�� pozas�ownega sk�adnika wypowiedzi:
a Termin j�zyk tonalny, cho� mocno zakorzeniony w lingwistyce, nie jest bynajmmnniej jasno zdefiniowany; mo�na by te� wysnu� z niego fa�szywy wniosek, jakoby j�zyki nie kwalifikowane jako tonalne nie pos�ugiwa�y si� w spos�b regularny tonami. Klasyczne opracowsnie j�zyk�w tonalnych z pewnego szczeg�lnego punktu widzenia reprezentuje Pike (1948). .
s.
Przymiotnik paralingwistyczny * jest u�ywany w literaturze w r�nych
znaczeniach. Tutaj obejmiemy nim nie tylko pewne cechy sygna��w g�osowych (np. dono�no�� i tak zwany potocznie ton g�osu), lecz ponadto tak�e gesty, wyrazy twarzy, ruchy oczu itp., kt�re odgrywaj� rol� pomocnicz� a: w normalnym porozumiewaniu si� za pomoc� j�zyka m�wionego. Paralingwistyczny sk�adnik zachowania j�zykowego om�wimy kr�tko w nast�pnej cz�ci ksi��ki. Na razie wa�ne jest to, �e na podstawie kryteri�w og�lnofonetycznych niepodobna odr�ni� cech prozodycznych od paralingwistycznych. Trzeba tu uwzgl�dni� tak�e czynniki funkcjonalne.
Jak z powy�szego wida�, spos�b wytyczenia granicy mi�dzy j�zykiem
a niej�zykiem, granicy badawczego modelu systemu j�zykowego, jest przed- t miotem znacznych r�nic w pogl�dach: Mo�na oczywi�cie powzi�� arbitraln� decyzj� metodologiczn� i ustali�, �e granica ta przebiega mi�dzy tym,
co prozodyczne, a tym, co paralingwistyczne. Tak te� czyni wi�kszo�� j�zykoznawc�w. Ta pozorna zgodno�� kryje jednak w sobie du�e niezgodno�ci. Zdania lingwist�w s� mianowicie podzielone co do tego, kt�re cechy g�osowe - poza intonacj� i przyciskiem - powinny uchodzi� za prozodyczne, a kt�re za paralingwistyczne. O tym ca�kowitym i dog��bnym przenikaniu si� czynnika s�ownego, prozodycznego i paralingwistycznego trzeba stale pami�ta� w rozwa�aniach nad stosunkiem mi�dzy sygnalizacj� j�zykow� a niej�zykow�. Trzeba te� pami�ta�, �e sk�adnik paralingwistyczny wypowiedzi oraz jej s�owny sk�adnik prozodyczny stanowi� jej integralne cz�ci
Na podstawie powy�szej klasyfikacji sk�adnik�w wypowiedzi mo�na : sformu�owa� pewne og�lne twierdzenia o j�zyku. Po pierwsze lingwi�ci zgodz� si� chyba na to, �e mimo istotno�ci wszystkich wyr�nionych sk�adnik�w sk�adnik s�owny jest bardziej centralny od pozas�ownego, a cechy prozodyczne od paralingwistycznych; �e ponadto w�r�d cech prozodycznych szczeg�lnie centralne s� takie, jak przycisk i intonacja; �e wreszcie cechy paralingwistyczne s� bardziej centralne (czy mo�e raczej mniej peryferyczne), ni� jako�� g�osu. Podstaw� tej skali centralno�ci jest za�o�enie, �e dany sk�adnik jest tym bardziej ce�tralny, im bardziej jest skomplikowany swej budowie gramatycznej oraz im bardziej jest swoisty dla j�zyka ludzkiego (w odr�nieniu od system�w sygnalizacyjnych innych istot �y
, a Ostatnio jeste�my �wiadkami ogramnego wzrostu zainteresowania zjawiskami paralingwistycznymi i prozodycznymi (por. Key 1975). Moje w�asne uj�cie zawdzi�cza wiele Crystalowi (1969, 1975), kt�ry streszcza dotychczasowe prace i przytacza nieocenion�, obfit� bibliografi�. Por�czne padsumowanie nowszych prac na temat cech paralingwistycznych - g�osowych i nieg�osowych - stanowi Laver 1976.
.