Większość danych ana-
siłku i staranności w realizowaną aktualnie
lizowanych w literaturze przedmiotu do-
czynność.
tyczy dystraktorów zewnętrznych, które
Aby nasza analiza miała charakter
nie są kontrolowane przez jednostkę, lecz
pełny, uzupełnimy ją o klasyfikację form
podlegają kontroli badacza.
aktywności wykonywanej pod kontrolą
Faktycznie jednak znaczna część naszej
uwagi. Aktywność ta moŜe mieć cha-
aktywności psychicznej dotyczy bodźców
rakter zewnętrzny, to jest moŜe wiązać
czy informacji, które sami sobie „eksponu-
się z wykonywaniem pewnych czynno-
jemy", czy do których wystąpienia sami się
ści, na przykład przepisywaniem tekstu
przyczyniamy. Inaczej mówiąc, w bardzo
na komputerze. Czynność ta ma głównie
wielu wypadkach sama jednostka zadaje
charakter motoryczny i nie wymaga ak-
sobie róŜne procesy, które mogą zakłócać
tywności intelektualnej (z wyjątkiem tych
jej aktywność poznawczą. Sprawą odrębną
sytuacji, kiedy w tekście często powta-
jest to, czy dystraktory te pojawiają się
rzają się pewne słowa i człowiek zasta-
w wyniku działań intencjonalnych, czy teŜ
nawia się, w jaki sposób wykorzystać ten
działań nieintencjonalnych. W większości
fakt do przyspieszenia pisania). Aktywność
wypadków stanowią one wynik działań
człowieka moŜe teŜ mieć charakter we-
nieintenq'onalnych - to znaczy jednostka
wnętrzny, to jest moŜe on zastanawiać się
robi coś, co prowadzi do pojawienia się
nad rozwiązaniem róŜnych problemów albo
dystraktorów, chociaŜ ich wywołanie wcale
planować jakieś działania w bliskiej lub
nie było jej zamiarem. Przykładowo, kiedy
dalekiej przyszłości.
człowiek wykonuje jakąś czynność, za-
KrzyŜując ze sobą te dwa podziały, uzy-
czyna się zastanawiać, czy potrafi wykonać
skujemy klasyfikację sytuacji, w których
104
PSfCHOLDGIA POZNANIA
pojawiają się dystraktory. Sytuacje te są
Natomiast sytuacja zilustrowana w os-
róŜne od strony jakościowej i cieszyły
tatniej kratce tabeli, kiedy procesy we-
się zróŜnicowanym zainteresowaniem ba-
wnętrzne zakłócane są przez dystraktory
daczy zajmujących się uwagą. Klasyfikację
wewnętrzne, jest awersyjna dla wielu ba-
tę przedstawiono w tabeli 3.2.
daczy. MoŜliwość kontrolowania zmien-
Gdyby odnieść się do typowych sytu-
nych jest w niej bowiem stosunkowo nie-
acji będących przedmiotem badań ekspe-
wielka. A przecieŜ sytuacje takie znamy
rymentalnych, to z reguły badaczy intere-
z Ŝycia codziennego i mogą być one przed-
sowały sytuacje znajdujące się w górnym
miotem udręki dla wielu ludzi. Są to sytu-
wierszu tabeli. Inaczej mówiąc, zajmo-
acje, w których w trakcie jakiejś czynności
wały ich zjawiska, które mogą podlegać
psychicznej zaczynają się pojawiać myśli
peryferycznym oddziaływaniom bodźców
intruzywne albo ruminacje. Myśli oraz ob-
zewnętrznych, a więc zarówno pewne za-
razy intruzywne pojawiają się niezaleŜnie
chowania, jak teŜ czynności psychiczne,
od woli jednostki i mają charakter natrętny.
których przebieg modyfikowany jest przez
Najczęściej dotyczą one spraw nieprzyjem-
dystraktory. Do tej kategorii naleŜą kla-
nych. Próby ich usunięcia dają niekiedy
syczne badania nad róŜnymi formami
efekt paradoksalny, to znaczy powodują ich
uwagi selektywnej i podzielnej. Prowa-
pojawianie się z jeszcze większą często-
dzone są teŜ niekiedy studia nad ak-
ścią. Jest to tak zwany efekt rykoszetu
tywnością zewnętrzną, która moŜe być
(Wegner, 1989). Wegner wysunął hipo-
zakłócana przez dystraktory wewnętrzne
tezę, Ŝe powstrzymywanie się od pewnych
(pierwsza kratka w dolnym wierszu tabeli).
myśli moŜe prowadzić do utraty kontroli
Przykładem mogą być badania, w których
nad pewnymi formami własnego Ŝycia psy-
badacze starają się określić, jaki wpływ na