Istnieją już pewne (wstępne)
44 Zainteresowanie socjologii politycznej (choć być może nie
wszystkich jej nurtów) konfliktami jest bardzo poważne. Lewis
A. Coser (sam wprawdzie reprezentant perspektywy konfliktowej) uważa, że „Socjologia polityczna jest tą gałęzią socjologii, która zajmuje się społecznymi przyczynami i konsekwencjami
określonego typu podziału władzy wewnątrz czy między spo­
łeczeństwami, a także społecznymi i politycznymi konfliktami,
które prowadzą do zmian w układzie władzy ... polityka zawsze
obejmuje zderzenia sprzecznych dążeń.", w: L. A. Coser,
Introduction, w: Political Sociology. Selected Essays, New York — London — Evanson 1967 (1966), s. 1. Podobne stanowisko zajmuje też J. J. Wiatr w pracy Socjologia stosunków politycznych, Warszawa 1977, por. np. s. 197.
45 F. Ryszka, Polityka i wojna. Świadomość potoczna a teorie
XX wieku, Warszawa 1975.
34
próby interpretacji stosunków międzynarodowych
w ogólnej teorii konfliktu 46.
Z interesujących i ważnych skądinąd ujęć teoretycznych, które nie będą tu analizowane bliżej, wymienić trzeba koniecznie dorobek C. W. Millsa. Prezentuje on
biegunowy model współczesnego społeczeństwa amerykańskiego. Bieguny to: coraz lepiej zorganizowana i scentralizowana elita władzy z jednej strony a z drugiej — coraz bardziej apatyczne i rozproszone masy.
Między tymi biegunami istnieje strukturalna sprzeczność interesów, która jednak ze względu na rosnącą apatię mas nie może doprowadzić do konfliktu. Kilka
książek poświęcił C. W. Mills badaniu sił, które mogłyby doprowadzić do konfliktu i zmiany układu społecznego. Poszukiwania te nie przyniosły zadowalających rezultatów 47. Prace C. W. Millsa dotyczą jednego tylko, amerykańskiego społeczeństwa. Ze względu na przyjęte założenia teoretyczne autor nie próbuje uogólniać swych rezultatów. Znajdujemy jednak u C. W.
Millsa interesującą analizę metodologiczną, zainteresowanie metodą badań modelowych (do tego aspektu jego prac odwołam się w dalszych partiach tekstu).
Tradycje millsowskie są obecnie rozwijane przez nurt
socjologii radykalnej, którego jednym z przywódców
jest Irving Louis Horowitz. Nurt ten nie osiągnął je-
46 Por. np . M. J. Stroup, Problems of Research on Social Conflict in the Area of International Relations, w: „The Journal of Conflict Resolution" 1965, vol. 9, nr 3, s. 413 - 417.
47 Por. wydan e po polsku socjologiczne prac e C. W. Millsa,
Elita władzy, Warszawa 1961 (1956) i Białe kołnierzyki. Amerykańskie klasy średnie, Warszawa 1965 (1951) oraz głównie The Sociological Imagination, London — New York 1971 (1959)
i The New Men of Power, New York 1948. Krytykę millsow-
skiej koncepcji elity i mas przeprowadził między innymi
amerykański komunista H. Aptheker w książce pt. Świat
C. W. Millsa, Warszawa 1963 (1960).
35
szcze dojrzałości teoretycznej i metodologicznej. Fakt,
że związali się z nim wybitni uczeni pozwala jednak
sądzić, że nastąpi to niebawem 48.
Kończąc te rozważania wspomnieć chciałbym
o empirycznych badaniach nad konfliktami. Takich
konkretnych badań, poświęconych różnym (głównie
przemysłowym, etniczym, lokalno-politycznym) konfliktom prowadzi się obecnie bardzo wiele. Badania te nie będą tu analizowane, wyniki ich będą jednak
uwzględniane, jako przykłady przy analizie modeli 49.
1.5. Zadania analizy
Cele prowadzonej dalej analizy konfliktowych
modeli społeczeństwa we współczesnej socjologii nie-
marksistowskiej wynikają z wprowadzonych we wcześniejszych partiach wstępu założeń. Zadania te można podzielić na teoretyczne i praktyczne. Zadania teoretyczne wynikają ze wskazanych wcześniej tez o znaczeniu modeli pojęciowych przy wyjaśnianiu zjawisk i procesów społecznych.
48 Por. I. L. Horowitz (ed.), The New Sociology, New York
1964; Howard Becker and Irving L. Horowitz, Radical Politics
and Sociological Research: Observations on Methodology and
Ideology, w: „American Journal of Sociology" 1972, vol. 78, nr 1; Steven E. Deutsch, The Radical Perspective in Sociology,
w: J. F. Glass and J. R. Staude (eds.), Humanistic Society.
Today's Challenge to Sociology, Pacific Palisades — Calif.
1972, J. D. Colfax and Jack L. Roach (eds.), Radical Sociology,
New York — London 1971, J. A. Scimecca, Paying Homage to
the Father: C. Wright Mills and Radical Sociology, w: „The
Sociological Quarterly", Spring 1976, nr 17; Pradeep Bandy-
opadhyay, One Sociology or Many: Some Issues in Radical
Sociology, w: The Sociological Review" 1971, vol. 19, nr 1.
49 „Chodzi mi tu o prac e takie jak np . W. Kellner, Der moderne soziale Konflikt. Seine Ursache und seine uberwindung im
36
Bardziej praktyczne jest drugie zadanie tej pracy.
Przyjęcie określonego modelu to uznanie pewnych
cech rzeczywistości za bardziej istotne niż inne. Wybór
ten wymaga włączenia do analizy systemu wartości,
na których model jest oparty. Przyjęcie modelu może
mieć też konsekwencje w sformułowaniu hierarchii
wartości, które z niego wynikają. Konsekwencje te
w przypadku modeli społeczeństwa polegają na ogół na
tworzeniu bądź przyjmowaniu programów politycznych
— mają więc bezpośredni związek z praktyką społeczną.
Podejmowana tu analiza konfliktowych modeli spo­
łeczeństwa powinna wskazać wspomniane konsekwencje. Powinna pokazać wynikające z modeli programy polityczne, ale też warunki użyteczności modeli dla
badania rzeczywistości społecznej. Wskazanie tych warunków powinno przyczynić się do naświetlenia problemu i potrzeby ewentualnej syntezy modelu konfliktowego i zmodyfikowanego modelu funkcjonalnego
— syntezy właśnie, a nie eklektycznego połączenia.
Współczesne niemarksistowskie konfliktowe modele
społeczeństwa powiązane są z modelem marksistowskim.
Betrieb, Stuttgart 1961, H. Valen, S. Rolchan, Conflict Structure and Mass Politics in a European Periphery: Norway, w: Richard
Rose (ed.), Comparative Electoral Behavior, New York 1972
(praca znana mi z powielonego maszynopisu), badania cytowane
w pracach J. S. Colemana, Community Conflict, New York 1957,
J. Brinkmanna, Konfliktpraxis und Rechtspraxis, Oslo 1975
czy też prace antropologiczne, jak np. A. R. Beals and B. J.
Siegel, Divisiveness and Social Conflict. An Anthropological