Reichard Op-art, w: Kierunki i tendencje sztuki nowoczesnej, praca zbiorowa. Warszawa 1980.
Vasari Giorgio, ur. 1511, zm. 1574, w³. architekt, malarz dekorator, historiograf sztuki. By³ nadwornym artyst¹ ksi¹¿¹t de
Medici we Florencji, gdzie na ich zlecenie wybudowa³ pa³ac Uffizi (ob. znajduje siê tam znana galeria malarstwa) i wykona³ malowid³a œcienne w Palazzo Yecchio. V. jest najbardziej znany jako autor ¿yciorysów s³awnych artystów (¯ywoty najsiaw-niejszych malarzy, rzeŸbiarzy i architektów, 1550, wyd. poi. t. 1-7 1979-88). By³o to pierwsze dzie³o poœwiêcone wy³¹cznie artystom. V. zawar³ w nim prócz wiadomoœci o ¿yciu twórców tak¿e opisy i analizy ich dzie³ oraz pogl¹dy na sztukê w czasach mu wspó³czesnych. Dzie³o to cieszy³o siê du¿ym powodzeniem nie tylko w XVI w., ale równie¿ w czasach póŸniejszych i doczeka³o siê wielu wydañ. Velazquez [belaskes] Diego Rodriguez de Silva y, ur. 1599, zm. 1660, malarz hiszp. Pocz¹tkowo mieszka³ w Sewilli, gdzie uczy³ siê u malarzy hiszp. F. Herrery (st.) i F. Pacheco. W 1623 zosta³ powo³any do Madrytu i mianowany malarzem nadwornym króla Filipa IV. Dwukrotnie podró¿owa³ do W³och. Kierowa³ wielkimi pracami dekoratorskimi w rezydencjach królewskich: w Sali Królewskiej pa³acu Buen Retiro pod Madrytem i w zamku myœliwskim Torre de la Parada. Ogromna królewska kolekcja obrazów w Madrycie by³a dla V. Ÿród³em znajomoœci twórczoœci czo³owych malarzy eur. XVI-XVII w.:
Tycjana, Caravaggia i jego nastêpców, P.P. Rubensa i A. van Dycka.
Wczesne prace V., jeszcze z okresu pobytu w Sewilli, by³y utrzymane w stylu tene-brystycznym: ciemne w kolorystyce (g³. brunatnoszare), z ostrymi kontrastami œwiat³ocieniowymi i mocnym modelun-kiem figur o wyraziœcie scharakteryzowanych fizjonomiach. Ta formu³a malarska
VelŸzquez
D. Velazquez Las Meninas, 1656
m³odego V. wywodzi³a siê z dwóch Ÿróde³: lokalnej tradycji tenebrystycznego malarstwa Sewilli (F. Herrera, st.) oraz wp³ywu wczesnych caravaggionistów w³. i hiszp. Wœród wczesnych prac V. przewa¿aj¹ dzie³a o tematach rodzajowych (Œniadanie, Stara kucharka, Roznosicie! wody). Tematy rei. s¹ ubierane w szatê rodzajow¹, np. obraz Chrystus u Marii i Marty jest realistycznym przedstawieniem domowej kuchni; realistyczno-ro-dzajowe elementy wype³niaj¹ te¿ Pok³on Trzech Króli. Wa¿n¹ rolê we wczesnych obrazach V. pe³ni¹ motywy martwych natur, ukazywane z iluzjonistycznym naturalizmem. Po osiedleniu siê w Madrycie V. malowa³ realistyczne portrety dworskie, wyraziœcie i ostro ukazuj¹ce modeli (Don Luis de Gongora, portrety Filipa IV i postaci dworskich). Czasem podejmowa³ te¿ próby idealizacji i wysublimowania postawy przedstawianych osób ( np. w pe³nofiguralnym portrecie króla). Wkrótce, odpowiadaj¹c na potrzeby dwo
ru, podj¹³ tematykê mit. (Triumf Bachusa, KuŸnia Wnikano}. Pod wp³ywem malarstwa weneckiego (Tycjana i Tintoret-ta), licznie reprezentowanego w zbiorach królewskich, oraz zapewne pod wp³ywem podró¿y do W³och V. rozjaœni³ i wzbogaci³ kolorystykê, ³agodz¹c dawn¹ ostroœæ konturów i nadaj¹c barwom efekt miêkkoœci, mglistoœci i przesycenia œwiat³em. Bogactwo barw oraz rozmach wielofigu-rainej kompozycji charakteryzuj¹ obraz Poddanie Bredy (Las Lanzas), przeznaczony do dekoracji Buen Retiro, s³awi¹cy jedno ze zwyciêstw Hiszpanii w wojnie z Holandi¹, a zarazem propaguj¹cy ideê pokojowego pojednania w polityce eur. Do dekoracji Torre de la Parada V. wykonywa³ wizerunki antycznych filozofów i poetów (Mennip, Ezop) oraz obraz Mars, w których tradycja antyczna zosta³a ujêta niekonwencjonalnie. Przedstawienia te s¹ pozbawione idealizacji, postacie scharakteryzowane indywidualnie, w pog³êbiony psychologicznie sposób, a nawet
- jak w przypadku Marsa - z pewn¹ doz¹ ¿artobliwej ironii. Pod wp³ywem Tycjana i Rubensa, V. wprowadzi³ do hiszp. malarstwa typ dworskiego, reprezentacyjnego portretu konnego, ujêtego na tle obszernego pejza¿u (portrety Filipa IV, infanta Don Balthasara Carlosa, ksiêcia Olivare-sa).
W latach czterdziestych powsta³y liczne portrety, wœród których psychologiczn¹ wnikliwoœci¹ wyró¿niaj¹ siê wizerunki kar³ów i b³aznów dworskich; tematem ich nie jest komiczna strona tych postaci, lecz ich wewnêtrzna osobowoœæ, ukazana z pe³n¹ powag¹ (Sebastian de Mora, Don Diego de Acedo, El Primo). Wp³yw wl. sztuki, zw³. weneckiej, pog³êbi³ siê u V. po jego drugiej podró¿y do W³och. Wykona³ wówczas obraz Wenus z Amorem
- wyj¹tkowy w hiszp. sztuce akt kobiecy, z nag¹ postaci¹ widzian¹ od ty³u,
Yermeer van Delft