Mianowicie: a)
przy niekt�rych umowach, np. zlecenie (odst�pienie w ka�dym czasie) lub sp�ka
(odst�pienie z wa�nych powod�w); b) przy umowach wzajemnych w razie
niewykonania zobowi�zania przez drug� stron� (art. 491 i n. k.c.). Natomiast przy
zawarciu ka�dej umowy strony mog� wprowadzi� dodatkowe zastrze�enia umowne,
�e w ci�gu oznaczonego terminu jednej z nich lub im obu wolno od umowy odst�pi�
(art. 395 � 1 k.c.). Zastrze�enie takie, przeciwnie ni� zadatek, jest os�abieniem
zawartej umowy, skoro strona uprawniona mo�e jednostronnie odst�pi� od umowy
wa�nie zawartej.
Co do koncepcji teoretycznej zastrze�enia omawianego typu -- zob. A.
Kunicki: Umowne prawo odst�pienia, Lw�w 1939.
W przypadku zastrze�enia prawa odst�pienia przewidzianego w systemie k.c.
strona mo�e korzysta� ze swego uprawnienia zar�wno przed wykonaniem umowy,
jak i po jej wykonaniu. Zastrze�enie terminu zakre�laj�cego okres, w ci�gu kt�rego
od umowy wolno odst�pi�, jest usprawiedliwione interesem strony przeciwnej,
albowiem strona ta musi wiedzie�, jak d�ugo trwa stan niepewno�ci co do skutk�w
zawartej umowy. Wykonanie prawa odst�pienia nast�puje przez jednostronne
o�wiadczenie z�o�one drugiej stronie. Musi ono by� bezwarunkowe i raz dokonane
nie mo�e ulec odwo�aniu bez zgody drugiej strony, albowiem ma ono charakter
o�wiadczenia kszta�tuj�cego prawa stron. Je�eli czy to po stronie wierzycieli, czy po
stronie d�u�nik�w wyst�puje wi�cej os�b, odst�pienie mo�e by� wykonane tylko
przez wszystkich i przeciwko wszystkim.
Co do skutk�w odst�pienia od umowy, wed�ug art. 395 � 1 k.c., uwa�a si�, �e
umowa nie by�a wcale zawarta. Odst�pienie ma zatem moc wsteczn� (skutek ex
tunc). Wy�ania si� tu komplikacja dla przypadk�w, gdy odst�pienie od umowy
nast�pi�o po jej cho�by cz�ciowym wykonaniu.
Mo�na by wprawdzie uzna�, �e znajduj� w�wczas zastosowanie przepisy o
bezpodstawowym wzbogaceniu (nienale�nym �wiadczeniu), kt�re przewiduj�
obowi�zek dokonania odpowiednich przesuni�� maj�tkowych, tj. zwrotu �wiadcze�
itd. (art. 405 i n. k.c.), kodeks jednak normuje stosowne skutki osobno.
Punktem wyj�cia unormowa� k.c. jest og�lna zasada, �e to, co strony sobie
�wiadczy�y, ulega zwrotowi w stanie nie zmienionym, chyba �e zmiana by�a
konieczna w granicach zwyk�ego zarz�du (art. 395 � 2 k.c.). Je�eli zawarta umowa
mia�a charakter umowy wzajemnej, a obie strony dokona�y �wiadcze�, maj� je
zwr�ci� jednocze�nie. Tym samym dop�ki strona nie zwr�ci lub nie zabezpieczy
zwrotu otrzymanego �wiadczenia, drugiej stronie przys�uguje prawo zatrzymania
(art. 496 k.c.). Je�eli pewne �wiadczenia, zw�aszcza polegaj�ce na us�ugach lub
u�ywaniu rzeczy, nie mog� by� zwr�cone w naturze, drugiej stronie nale�y si�
odpowiednie wynagrodzenie pieni�ne (art. 395 � 2 zd. 3 k.c.).
Ustawa nie rozstrzyga expressis verbis kwestii zwrotu po�ytk�w i nak�ad�w.
W doktrynie jest reprezentowany pogl�d (A. Ohanowicz, J. G�rski), �e do zwrotu
po�ytk�w stosuje si� odpowiednio zasad� art. 395 � 2 k.c., natomiast do zwrotu
nak�ad�w -- przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Jak wykazano wy�ej, �wiadczenie powinno by� zwr�cone w stanie nie
zmienionym. Dopuszczalne s� jedynie zmiany w przedmiocie �wiadczenia, kt�re
by�y konieczne w granicach zwyk�ego zarz�du (art. 395 � 2 k.c.). Kto nie mo�e
zwr�ci� tego, co otrzyma�, w stanie nie zmienionym, obowi�zany jest do naprawienia
szkody wywo�anej utrat�, uszkodzeniem lub obci��eniem przedmiotu �wiadczenia,
albowiem powinien by� liczy� si� od pocz�tku z obowi�zkiem zwrotu wed�ug
og�lnych zasad art. 471 i n. k.c. Obowi�zek naprawienia szkody nie powstaje tylko
w�wczas, gdy szkoda wynik�a wskutek okoliczno�ci, za kt�re obowi�zany do zwrotu
�wiadczenia nie odpowiada.
Nawet ca�kowita utrata przedmiotu �wiadczenia nie staje si� przeszkod� dla
odst�pienia od umowy w wykonaniu umownego prawa odst�pienia. Strona, kt�ra by
mia�a zwr�ci� utracone �wiadczenie, staje si� bowiem albo wolna od obowi�zku
zwrotu, gdy za utrat� nie ponosi odpowiedzialno�ci, albo zobowi�zana do
odszkodowania, gdy odpowiedzialno�� za utrat� j� obci��a.
Kwesti� sporn� jest dopuszczalno�� zastrze�enia umownego prawa od-
st�pienia od umowy przenosz�cej w�asno�� nieruchomo�ci. Formu�owany jest
bowiem zarzut, �e umowa taka prowadzi�aby do naruszenia zakazu zastrzegania
warunku, okre�lonego w art. 157 k.c., poniewa� w swych konsekwencjach prawo
odst�pienia mo�e by� por�wnane z warunkiem rozwi�zuj�cym. Pogl�d ten nie
wydaje si� jednak trafny, poniewa� nie jest s�uszne uto�samianie warunku oraz
prawa odst�pienia. Nie mo�na ponadto nie zauwa �y�, �e os�abienie wi�zi prawnej w