|
Wezwania papieskie, a przede wszystkim perspektywa zdobyczy
wojennej w bogatym kraju, ściągnęły wielkie rzesze awanturników. Niemniej jednak walki z albigensami
okazały się zażarte i długotrwałe (1209-1229R). W ich wyniku nastąpiło w końcu nie tylko wytępienie
"heretyków", ale również spustoszenie kwitnącego dotąd kraju i położenie kresu jego pięknie
rozwijającej się kulturze. Zniszczenie odrębności prowansalskiej pozwoliło Kapetyngom zrealizować
program unifikacji ziem francuskich przez włączenie południa do swego królestwa.
Utworzenie apanaży
we Francji
Ta sama jednak monarchia, która walczyła o zjednoczenie Francji, niszcząc odrębność władców
feudalnych, przyczyniła się z drugiej strony do ponownego rozbicia domeny królewskiej ze względów
tym razem dynastycznych. Utarł się bowiem zwyczaj, że młodsi synowie monarchy otrzymywali w
charakterze tzw. apanaży część tej właśnie domeny. Apanaże były dziedziczne, ich wydzielanie równało
się więc wtórnej feudalizacji państwa zjednoczonego z tak wielkim wysiłkiem.
Reformy wewnętrzne
monarchii kapetyńskiej
Mimo tych niepokojących objawów, jakie zarysowały się jaskrawo w wyniku krótkich rządów
Ludwika Viii (1223-1226R), długie panowanie jego następcy - Ludwika Ix (1226-1270R) można
uznać za okres wzmożenia prestiżu monarchii kapetyńskiej tak w kraju, jak poza jego granicami.
Opozycja feudalna, która próbowała wykorzystać rządy regencji w czasie małoletności Ludwika Ix dla
odzyskania utraconych pozycji, została zmuszona do uległości.
Ograniczono sądownictwo feudalne, zastępując je przez trybunały monarsze. Powstały one w drodze
wyodrębnienia sądownictwa z rady królewskiej (curia regis) i otrzymały nazwę parlamentu. W jego
składzie wasale koronni zostali z wolna zastąpieni przez sędziów zawodowych.
Z rady królewskiej wyodrębniły się również urzędy o charakterze centralnym z izbą obrachunkową
(camera computorum) na czele. Jeszcze wcześniej uległ reorganizacji zarząd domeny monarszej. Jej
wzrost skłonił już Filipa Augusta do poddania oficjalistów dominialnych (praepositi) kontroli nowo
powołanych urzędników - bajlifów i seneszalów. Ruchy społeczne - tzw. "pastuszkowie"
Prestiż władzy królewskiej utrzymywał pokój między antagonistycznymi klasami społeczeństwa. Kiedy
jednak wiosną 1251 r. rozeszła się wieść o klęsce krucjaty Ludwika Ix w Egipcie, doszło do
poważnych zamieszek w kraju. Ludność chłopska, pod hasłem wyzwolenia króla z niewoli i odzyskania
utraconej Jerozolimy, łączyła się w bandy nazywane popularnie pastuszkami (pastorelli). A że zaczęły
one przejawiać tendencje zarówno antykościelne, jak antyfeudalne, ściągnęły przeciwko sobie represje
regentki. Jak wiele innych, tak również i ten odruch niezadowolenia został utopiony w potokach krwi.
Stosunki Francji
z sąsiadami
Wzmocnienie władzy królewskiej we Francji nie pociągało za sobą konfliktu z sąsiadami. Przeciwnie,
Ludwik Ix dążył do utrzymania z nimi pokojowych stosunków i w roli arbitra przyczynił się
niejednokrotnie do pacyfikacji tej części Europy. Może najwyraźniej zarysowało się to w odniesieniu do
Anglii. Ludwik Ix nie tylko nie wykorzystał jej osłabienia w celu wyparcia Plantagenetów z resztek ich
posiadłości kontynentalnych, ale doprowadził do zawarcia z nią pokoju paryskiego w 1259 r. Traktat
ten świadczył o dużej pojednawczości króla francuskiego, który zgodził się zarówno na pozostawienie w
rękach angielskich Gujenny (tzn. kraju na południe od Garonny), jak na odstąpienie jej okręgów
Limoges, Cahors i Periguex. Henryk Iii musiał jednak zrzec się w zamian wszelkich pretensji do innych
utraconych posiadłości Plantagenetów oraz uznać się za wasala kapetyńskiego ze wszystkich ziem
posiadanych na kontynencie. Pomoc pieniężna, którą przy tej okazji uzyskał od Ludwika Ix, pomogła
mu stawić czoła zrewoltowanym baronom angielskim.
Początki parlamentaryzmu
angielskiego
Bezpośrednią przyczyną zaostrzenia się stosunków wewnętrznych w Anglii były nowe żądania
podatkowe, z którymi wystąpił Henryk Iii w 1257 r. Oto bowiem wybór na króla niemieckiego jego
brata, Ryszarda z Kornwalii, jak również przyjęcie w imieniu małoletniego syna Edmunda korony
sycylijskiej, wymagały dużych nakładów pieniężnych. Okres jednak, w którym król wystąpił z żądaniami
podatkowymi, był niefortunnie wybrany. Rok 1257 wobec katastrofalnego nieurodzaju był dla
społeczeństwa angielskiego wyjątkowo ciężki. Toteż wnioski królewskie spotkały się ze zdecydowanym
sprzeciwem baronów. Co więcej zaczęli się oni domagać zarówno ogólnych reform, jak również zmiany
stylu pracy funkcjonującego przy osobie monarchy ciała doradczego, które powstało z dawnej rady
królewskiej i od lat czterdziestu Xiii w. było nazywane w Anglii parlamentem.
Wybrana pod naciskiem baronów 24-osobowa komisja opracowała postulaty reform, a król zmuszony
był je zaakceptować 11 czerwca 1258 r. w Oksfordzie. Stąd też otrzymały one nazwę Prowizji
Oksfordzkich. Ich myślą przewodnią było wykorzenienie nadużyć władzy królewskiej przez poddanie
jej działania kontroli społeczeństwa. Tak więc wprowadzono przy osobie króla 15-osobową radę
prywatną, wybraną w drodze pośredniej przez wspomnianą wyżej komisję dwudziestu czterech,
postanowiono zwoływać parlament trzy razy do roku oraz ustanowiono 12-osobową komisję do
przeprowadzenia kontroli działalności urzędów królewskich, a przede wszystkim - skarbu.
Henryk Iii, wzmocniony dzięki pokojowi zawartemu z Francją, postanowił wyłamać się z zobowiązań
zaciągniętych w Oksfordzie. Tarcia, do których to postępowanie doprowadziło między nim a baronami,
zakończyły się jednak zbrojnym konfliktem. W bitwie pod Lewes, stoczonej 14 maja 1264 r., armia
królewska została przez powstańców rozgromiona. Na skutek tego władza znalazła się w ręku ich
przywódcy - Szymona z Montfort. Szukał on poparcia w szerokich kręgach społeczeństwa i w tym celu
|
