|
Arystotelizm rozładowuje, charakterystyczne dla myśli chrześcijańskiej,
napięcie eschatologiczne. Pozwala zdobyć się na optymizm wynikający z
przeświadczenia, iż stopniowo i nieustannie realizują się wciąż nowe
możliwości. Ważnym przedmiotem dociekań staje się więc działanie
121
120
Historia myśli polityczno-prawnej
wiodące do celu. Łacińscy arystotelicy rehabilitują naukę o po-
lityce pojmowaną właśnie jako nauka o celowym działaniu, zmie-
rzającym do urzeczywistnienia dobra w ramach porządku doczesnego. W
centrum uwagi staje problem państwa traktowanego jako związek
celów doczesnych, a nie mistyczna wspólnota słowa. Dzięki recepcji
Arystotelesa radykalnie zmienia się również sam język rozpraw o
polityce. Przez długi czas jego ramy kształtowała nauka prawa, gdzie
rusztowaniem były kategorie prawa rzymskiego i kanonicznego. Za
sprawą Arystotelesa wydostanie się on poza te wąskie ramy - dokona
radykalnego zwrotu. Wiedza o rzeczywistości okaże się ważniejsza niż
abstrakcyjne konstrukcje pojęciowe.
Sw. Tomasz z Akwinu
Św. Tomasz (1225 - 1274) był, bez wątpienia, najwybitniejszym
arystotelikiem łacińskim. To wiaśnie dzięki niemu polityczna filozofia
Arystotelesa stopi się z głównym nurtem tradycji chrześcijańskiej. Św.
Tomasz uczyni nauki Arystotelesa jedną z głównych sprężyn filo-
zoficznego dyskursu dotyczącego polityki. Zgodnie z arystotelesow-
skimi rozróżnieniami traktować'będzie politykę jako niezależną i klu-
czową dziedzinę wiedzy. Naukę praktyczną - dotyczącą bezpośrednio
ludzkiego działania, zajmującą się tym, co może być inne niż jest.
Decydującą - wraz z etyką i ekonomią - o kształcie ludzkiego życia. O
wpływie św. Tomasza należy pamiętać i dziś. Oficjalne nauczanie
Kościoła katolickiego nieodmiennie wykorzystuje dorobek Wielkiego
Doktora.
Sw. Tomasz w pełni zaakceptował główną myśl Arystotelejskiej an-
tropologii. „Człowiek - wywodził - jest z natury zwierzęciem spo-
łecznym i politycznym, żyjącym w gromadzie bardziej nawet niż
wszystkie zwierzęta. Wynika to z naturalnej konieczności. Zwierzętom
bowiem natura przygotowuje pokarm, przyodziewa futrami, daje broń w
postaci zębów, rogów, pazurów, a przynajmniej szybkość w
uciekaniu. Człowiek zaś nie otrzymał od natury żadnej z tych rzeczy,
lecz zamiast tego został obdarzony rozumem, aby mógł zapewnić sobie
to wszystko pracą rąk" (O wladzy). Pozostajemy więc na twardym
gruncie arystotelesowskiego kanonu - człowiek nie jest samowystar-
Średniowiecze
czalny. Jego życie może stawać się lepsze tylko dzięki związkom z in-
nymi. Sama natura przesądza o powstaniu państwa.
Naturę - tak jak Arystoteles - pojmuje św. Tomasz w sposób tele-
ologiczny. Natura to porządek, który kształtuje nieustanne dążenie do
celu. Wszelkie działanie jest urzeczywistnianiem możliwości, które
ustala natura. Świat został stworzony przez Boga i wszystko zwraca się ku
Bogu. Powołaniem człowieka jest osiąganie coraz wyższego stopnia
doskonałości, pomniejszanie dystansu dzielącego go od Boga.
Św. Tomasz jest wielkim obrońcą prawdy objawionej - teologiem.
Jego filozofia w niczym nie narusza pryncypiów wiary. Doskonałości -jak
będzie nauczał - nie można osiągnąć w granicach życia doczesnego. Tu
wszakże rozpoczynają się wysiłki, które ku niej prowadzą - ziemskie
szczęście jest zadatkiem szczęścia wiecznego. Św. Tomasz w radykalny
sposób modyfikuje tradycyjne nauczanie Kościoła. Arystotelesow-skie
pojęcie natury - rozumianej jako dążenie do celu - umożliwia pełną
rehabilitację porządku doczesnego. Życie doczesne staje się ważnym
etapem drogi wiodącej ku celom ostatecznym. Wszystko ma swój po-
czątek na niższych szczeblach. Wszystko rozwija się stopniowo. Ogólne
reguły celowości splatają w całość rzeczy małe i rzeczy wielkie. To-mizm
pozwala traktować ludzkie działanie jako formułę rewelacji, gdyż
jest w nim zawsze odblask prawdy związanej z prymatem celu
ostatecznego.
Człowiek został stworzony przez Boga i przez Niego obdarzony ro-
zumem. Działać może jedynie „dzięki światłu rozumu danemu mu przez
Boga". „Każdy człowiek - jak objaśnia św. Tomasz - ma wszczepione z
natury światło rozumu, którym kieruje swoje czyny ku celowi". Naturalny
porządek celów jest więc porządkiem racjonalnym. Sw. Tomasz
uważa, iż rozum nie jest przeciwnikiem wiary. Prawdziwa mądrość jest
rezultatem przymierza rozumu i wiary. To wiara podtrzymuje nieustanne
pragnienie prawdy. Chroni rozum przed zgubnymi błędami
wynikającymi z ludzkiej pychy. Wiara - pamiętajmy - bezpośrednio kieruje
człowieka ku Bogu. Rozum tylko pośrednio. Racjonalne działanie
nie wyklucza błędów. „Tam, gdzie jest przyporządkowanie do celu -
przypomina św. Tomasz - zdarza się dążenie zarówno słuszne, jak i
niesłuszne". Rozum ludzki nie może więc działać w sposób
122
123
Historia myśli polityczno-prawnej
|
