|
Krzysztof Pomian podkreœla
prze³omow¹ rolê badañ nad cenami w powstaniu nowoczesnej histo-
rii. Pierre Chaunu historiê cen uznaje za pocz¹tek badañ iloœciowych
i inauguruje histoire serielle. Chaunu napisa³:
[...] ze wszystkich dziedzin histoñi gospodarczej historia cen, bez w¹tpienia,
osi¹gnê³a w historii pojmowanej jako nauka iloœciowa, w odniesieniu do czasów no-
wo¿ytnych, jak i œredniowiecza, rezultaty decyduj¹ce. Ona by³a pionierskab.
Pomian konfrontuje dwa -jak byœmy powiedzieli dzisiaj - para-
dygmaty badañ nad histori¹ cen7. Pierwszy firmuje Henri Hauser,
wspó³twórca badañ miêdzynarodowych w tej dziedzinie, drugi zaœ
Ernest Labrousse. Hauser reprezentuje historiê idiograficzn¹, Labro-
usse historiê now¹. Dyskusja wokó³ historii cen jest wyrazistym
przyk³adem sporu historii tradycyjnej z nowoczesn¹ i pokazuje, jak
ekonomia przekszta³ca historiê. Wybitny przedstawiciel historii hi-
storyzuj¹cej toczy spór ze zwolennikami historii antyzdarzeniowej8.
Nowa historia cen powstaje w latach 1929-1933. Cztery co naj-
mniej okolicznoœci wymienia siê jako te, które wywo³a³y i rozpro-
pagowa³y zainteresowanie histori¹ cen. S¹ to: wielki kryzys i potrze-
ba zrozumienia, co siê w³aœciwie sta³o w gospodarce œwiatowej;
dzia³alnoœæ twórcza Simianda i Labrousse'a; aktywnoœæ badawcza
i organizatorska Hausera i powstanie Komitetu Badañ nad Cenami;
powstanie czasopisma, które specjalny dzia³ poœwiêci³o badaniom
nad cenami9.
6
H. et P. C h a u n u, Seville et l'Atlantique (1504-1650), Paris 1955, t. 1,
s. 28. Podobnie rolê histoñi cen w rozwoju histoñi gospodarczej postrzega E. L e R o y
L a d u r i e, Le Terñtoire de l'historien, Pañs 1973, s. 15.
K. P o m i a n, L'Ordre do temps, Pañs 1984, s. 75-79.
8
Zob. W. Kula Problemy i metody historii gospodarczej, Warszawa 1963, s. 503.
9
Zob. P. C h a u n u, L'Economie. Depassement et prospective, [w zbiorze:]
Faire de l'histoire. Fd. J. L e G o f f et P. N o r a. Pañs 1974, t. 2, s. 57.
; Rzeczywistego ukonstytuowania nowoczesnych badañ nad dzie-
jami cen, jak i nowoczesnej historii gospodarczej dokona³ Labrousse.
j Jego najwiêksze dzie³a, Esquisse i La Crise, s¹ dojrza³ymi i klasycz-
nymi aplikacjami ekonomii do historii czy -jak kto woli - praktycz-
nie spe³nionymi zadaniami uhistorycznienia ekonomiilo.
Podstaw¹ Ÿród³ow¹ badañ nad cenami sta³y siê dla Labrousse'a
merkuriale. Hauser z kolei opiera³ siê na rachunkach domowych. I tu
od razu dostrzegamy ró¿nicê w podejœciu do badañ oraz powód spo-
ru warsztatowego i metodologicznego. Œrednie ceny dnia na poszcze-
gólne towary, rejestrowane przez urzêdników pañstwowych, umo¿li-
wia³y Labrousse'owi badanie tendencji w ruchu cen, badanie
cyklicznoœci, sezonowoœci zmian, a tak¿e stabilnoœci cen towarów.
Poprzez zabiegi rachunkowe i operacje statystyczne ustanawia³ on
fakty nieobserwowalne "go³ym okiem". Fenomeny ponadindywidu-
alne stawa³y siê tym samym parametrami badania rzeczywistoœci
, ekonomicznej. Id¹c tropem Simianda podj¹³ Labrousse badania nad
fluktuacjami. W œlad za Simiandowskimi fazami A i B odkrywa³
w ekonomice wzajemne uzale¿nienie ruchów cen. W pracy o ruchu
cen przed rewolucj¹ uda³o siê autorowi sformu³owaæ szereg twier-
dzeñ o zale¿noœciach miêdzy zjawiskami gospodarczymi i spo³ecz-
nymi. Jednym z najdonioœlejszych by³o dostrze¿enie, ¿e na okres tu¿
przed rewolucj¹ 1789 przypad³a koincydencja faz ruchu cen: d³ugo-
trwa³ego, cyklicznego i sezonowego. Wszystkie one znalaz³y siê
wówczas na najni¿szym poziomie. Z kolei w pracy o kryzysie spoty-
kamy liczne uogólnienia w rodzaju:
Kryzys produkcji rolnej rodzi spadek konsumpcji produktów przemys³owych
i wywo³uje kryzys wzglêdnej nadprodukcji przemys³owej.
Kryzys jest nastêpstwem nieurodzaju, przyjmuje charakter ogólny na skutek
nieuniknionego wzrostu cen na zbo¿e [...]. Odwrotnie, obni¿enie cen na ziarno pro-
wadzi do odnowienia, na jakiœ czas, zdolnoœci nabywczej .
o
E. L a b r o u s s e, Esquisse do mouvement des prix et revenus en France au
XVIIIe siecle, Paris 1932, t. 1-2; t e n ¿ e, La Crise de L'economie franêaise a la fin
de l'Ancien Regime et debut de la Revolutiou, Paris 1944.
L a b r o u s s e, Esquisse do mouvement des pñx et revenus..., t. 1, s. 176,
180.
, f³ .
Widaæ wyraŸnie, ¿e Labrousse'a interesuj¹ zjawiska spo³eczne
masowe, powtarzalne, serie danych, cykle koniunktury i fluktuacje.
Jak widzieliœmy, historia Labrousse'owska nie zadowala siê kreœle-
niem krzywych. Chce poszukiwaæ praw przyczynowych, sta³ych
zwi¹zków.
Stanowisko Hausera streszczaj¹ najlepiej jego w³asne ekskla-
macje:
Szczegó³y i anomalie winny interesowaæ historyka w pierwszym rzêdzie [...].
Tu dopiero widaæ, ¿e nie ma nauki, jak tylko w odniesieniu do szczegó³ów2.
Cz³owiek nie ¿yje œrednimi ani wahaniami d³ugofalowymi. Cz³owiek ¿yje pra-
wdziwym chlebem, kupionym po takiej cenie, o takiej wadze, w takim momencie3.
Henn Hauser zebra³ wiele wnikliwych argumentów krytycznych
przeciwko podejœciu antyzdarzeniowemu, jakie lansowali Ernest
Labrousse, Marc Bloch i Lucien Febvre. Argumentowa³ przeciwko:
wiarygodnoœci i reprezentatywnoœci Ÿróde³ przez nich wykorzysty-
wanych; przeciwko metodom statystycznym w ogóle; przeciwko po-
dejœciu antyindywidualistycznemu w badaniach historycznych.
Spór wokó³ badañ nad histori¹ cen trwa³ jeszcze do r. 1955, kie-
dy to Febvre na ³amach "Annales" og³osi³, ¿e ta wymiana pogl¹dów
nie wnosi ju¿ nic nowego i w zwi¹zku z tym proponuje zawiesiæ j¹4.
By³a to rozci¹gniêta w czasie dyskusja miêdzy idiografistami a zwo-
lennikami nowoczesnej historii.
Faktycznie sz³o w niej o rzeczy wa¿niejsze, o podstawowe problemy metodo-
logii historii: o stosunek do faktu indywidualnego i masowego, o przeciêtnoœæ i wy-
j¹tkowoœæ, o istnienie czy nieistnienie regularnoœci spo³ecznych, itp. Mo¿na powie-
dzieæ, ¿e w dyskusji tej obie strony odkrywa³y nieraz prawdy odkryte ju¿ dawno
w metodologii innych nauk spo³ecznych, z ekonomi¹ i statystyk¹, a tak¿e i w mate-
matyce (teoria prawdopodobieñstwa, metoda reprezentacyjna, poznawczy sens œred-
nich itd.) odkrytel5.
Rozwój badañ nad cenami i nad p³acami, dochodami, i dalej: popy-
tem, poda¿¹, pieni¹dzem, fluktuacjami konsumpcji, spadkiem i wzros-
IZ Cyt. za: K u 1 a, op. cif., s. 519-520.
13
H. H a u s e r, Recherches et documents sur l'histoire des prix en France de
1500 a 1800, Paris 1936, s. 72.
14
L. F e b v r e, "Annales E.S.C." 1955, nr 1, s. 47.
1S
K u I a, op. cif., s. 525.
tem stopy ¿yciowej, prowadzi historiê od rekonstrukcji szeregów cen
i p³ac do badañ nad ekonomik¹ en globe, i - co dla nas tu najwa¿-
niejsze - do analizy zjawisk spo³ecznych. Rozumienie wahañ cen
|
