Być na wszystko
dzieckiem. — Nasze przepełnione gimnazja, nasi przeciążeni, otępiali
otwartym, płaszczyć się poddańczo przed każdym fakcikiem, zawsze
nauczyciele gimnazjalni są skandalem: by bronić takiej sytuacji, co nie-
ochoczo wnikać, w p a d a ć w innych ludzi, w inne rzeczy: no-i woczesna
dawnymi czasy uczynili profesorowie z Heidelbergu, zapewne można
„obiektywność" jest oznaką złego smaku, jest par excellence i
mieć p o w o d y — ale nie argumenty.
niedostojna.
6.
- 7.
— By nie odstąpić od swego sposobu bycia, który mówi „tak", w
Uczyć się m yśl eć: w naszych szkołach nikt nie ma już o tym :
sprzeciw i krytykę wikłając się jedynie pośrednio, nie z własnej woli,
pojęcia. Nawet na uniwersytetach, wśród uczonych z dziedziny filozofii
zaraz sformułuję trzy zadania, z uwagi na które potrzeba nam wycho-
zaczyna zamierać logika jako teoria, jako praktyka, jako r z e m i o s ł o .
wawców. Należy się uczyć widzieć, należy się uczyć m yśleć, należy
Dość poczytać niemieckie książki: ani śladu pamięci o tym, że myślenie
się uczyć m ó w i ć i pisać: cel tego wszystkiego stanowi kultura
wymaga techniki, harmonogramu, woli mistrzostwa — że myślenia trzeba
dostojna. — Uczyć się w i d z i e ć — przyzwyczajać oko do spokoju, do
się nauczyć, jak tańca, j a k o poniekąd tańca. . Któż wśród Niemców zna
cierpliwości, do przybliżania; uczyć się prolongować sąd, uczyć się ob-
jeszcze z własnego doświadczenia ów subtelny dreszcz, który od s t ó p
chodzić i obejmować dany przypadek ze wszystkich stron. Jest to
l e k k i c h w dziedzinie ducha rozchodzi się po całym ciele! —
p i e r w s z a szkoła duchowości: n i e odpowiadać na bodziec natych-
Gamoniowata sztywność duchowych gestów, n i e z d a r n i e chwytają-
ya
" 70
71
ZMIERZCH BOŻYSZCZ
ca ręka — jest to tak niemieckie, że za granicą bywa utożsamiane z nie-
WYWODY NIE NA CZASIE
miecką istotą w ogóle. Palce Niemca nie wyczuwają nuances. . Fakt, że
Niemcy choćby tylko wytrzymali swych filozofów, przede wszystkim tego
Ł-
1.
najbardziej ułomnego, jaki kiedykolwiek żył, kalekę pojęciowego, wi el -
o i niemożliwi. — S e n e k a: czyli toreador cnoty. — R o u s -s e
ki e go Kanta, daje spore pojęcie o niemieckiej gracji. — Bowiem umie-
Ma u: czyli powrót do natury w impuris naturalibus. — S c h i l -| l e r: czyli
jętności tańca nie można w żadnej formie — tańca stopami, tańca
trębacz moralności z Sackingen. — Dante: czyli hiena, która p i s z e
pojęciami, tańca słowami — odłączyć od d o s t o j n e g o w yc h o w a - n i
w grobach. — Kant: czyli cant jako intelligibilny charakter. — V i c t o r
a; czy muszę jeszcze mówić, że trzeba umieć tańczyć również p i ó r e m
Hugo: czyli Faros nad morzem nonsensu. — Liszt: czyli
— że trzeba się nauczyć p i s a ć? W tym punkcie wszakże stałbym się dla
l szkoła biegłości — w biegu za kobietami. — G e o r g Sand: czyli lac-
niemieckich czytelników całkowitą zagadką. . ,„,,,..,,, .,r <
[,-
l tea ubertas, to znaczy: dojna krowa o „pięknym stylu". — M i c h e l e t :
czyli natchnienie, które ściąga surdut. . C arl y l e: czyli pesymizm jako |
obiad, od którego się odstąpiło.—J o h n S t u a r t M i 11: czyli zniewa-
żająca jasność.— L e s freres de Gowcowr^czyliAjaksowiewwalce z
Homerem. Muzyka Offenbacha. — Z o l a : czyli Jaka radość, że się
cuchnie".— '*••-.. ••^•;;- ;•<-'; . .- ^ .-.-,.-.••••. •, -. , •..•.- - ,-*•--•,•. ,.••-
3f.
2.
R e n a n. — Teologia, czyli zepsucie rozumu przez „grzech pier-
worodny" (przez chrześcijaństwo). Świadectwem Renan, który, gdy tylko
zaryzykuje „tak" lub „nie" bardziej ogólnego rodzaju, zaraz chybia z
męczącą regularnością. Na przykład, chciałby połączyć w jedno la scien-ce i
la noblesse: lecz la science należy do demokracji, widać to przecież jak na
dłoni. Pragnie, z niemałą ambicją, przedstawiać arystokratyzm ducha:
lecz zarazem pada na kolana, i nie tylko na kolana, przed doktryną
stanowiącą jego przeciwieństwo, przed evangile des humbles... Cóż
pomoże wszelka wolnomyślność, nowoczesność, szyderczość, wszelka
gibkość krętogłowa, gdy w trzewiach pozostało się chrześcijaninem, ka-
tolikiem, wręcz kapłanem! Swą inwencję przejawia Renan, zupełnie niby
*
72
73
ZMIERZCH BOŻYSZCZ
WYWODY NIE NA CZASIE