Myszy i szczury kryjÄ… siÄ™ w ciemnych kÄ…tach i wyjadajÄ… ukradkiem jedzenie;
przypomina to upodobania dzieci. Wspomniane zwierzęta budzą nieświadome skojarzenia
falliczne, świadczące o pojawieniu się u dziecka zainteresowania płcią i o dojrzewaniu.
Jednocześnie przemienianie tak niemiłych - jeśli nie wręcz wstrętnych - zwierzątek w konie,
stangreta i lokajów reprezentuje zdolność do sublimacji. Tak więc szczegóły, o których
mowa, zdają się mieć dwojaki sens: ukazują, wśród jakich stworzeń żyje dziewczynka
wówczas, gdy została zdegradowana,
405
a być może wskazują też na początki jej zainteresowań seksualnych;
zainteresowania te zostanÄ… poddane sublimacji, co przygotuje bohaterkÄ™ do spotkania z
księciem.
Sposób, w jaki Perrault ujął opowieść o Kopciuszku, sprawia, że zarówno nasza świadomość,
jak nieświadomość łatwiej ją akceptuje. W sferze świadomej chętnie godzimy się na ironię
autora, ponieważ powoduje ona, że czytanie opowieści zamienia się w chwilę przyjemnego
fantazjowania i odbiera wagę wszelkim poważniejszym treściom: nie myślimy już pod
wpływem tej historii, że winniśmy stawić czoło problemom, jakie zrodziła w nas rywalizacja
z rodzeństwem lub że ważnym zadaniem w życiu jest uwewnętrznienie tego, co otrzymaliśmy
w najwcześniejszym dzieciństwie i dochowanie wierności przekazanym nam wtedy
wartościom moralnym. W sferze nieświadomej akceptujemy szczegóły dodane przez Perrault,
ponieważ ożywiają nasze własne, zapomniane już dawno doświadczenia wiążące się z
przekształcaniem i poddawaniem sublimacji wczesnego zafascynowania dziedziną popędową
człowieka. Zafascynowania, któremu ulegaliśmy brudząc się lub łącząc ze wszystkim
skojarzenia falliczne.
Bohaterka (która udaje się na bal w sześciokonnej karecie i której towarzyszy sześciu lokajów
- tak jakby bal ten odbywał się na dworze Ludwika XIV w Wersalu) musi powrócić przed
północą, bo w przeciwnym razie ulegną zniweczeniu wszystkie cudowne przemiany. Trzeciej
nocy wszakże nie jest dostatecznie uważna i gdy spostrzega, że już bardzo późno, tak się
spieszy, aby nie prysnął magiczny czar, że gubi szklany pantofelek. "Posłano do straży
pałacowej z zapytaniem, czy nie widziała wychodzącej księżniczki, odpowiedź brzmiała
jednak, że nie spostrzeżono nikogo poza młodą dziewczyną w nędznym odzieniu, która
wyglądała też raczej na wieśniaczkę niż na pannę wysokiego rodu."
W wersji przekazanej przez braci Grimm Kopciuszek może pozostać na balu tak długo, jak
długo chce. Kiedy bohaterka opuszcza salę balową, czyni to z własnej woli, a nie dlatego, że
tak jej nakazano. Za każdym razem królewicz pragnie dotrzymać jej towarzystwa, ale
dziewczyna wymyka się niepostrzeżenie. Pierwszej nocy
406
ukrywa się w gołębniku. "Królewicz zaczekał, aż wróci ojciec i powiedział mu, że jakaś
nieznana dziewczyna wskoczyła do gołębnika. Stary człowiek pomyślał: «Czyżby to był
Kopciuszek?" Kazał sobie przynieść siekierę i motykę, aby rozbić gołębnik, ale nikogo w nim
nie było." Bohaterka zdołała uciec i przywdziać na powrót brudne łachmany. Następnej nocy
powtarza siÄ™ to samo, tylko tym razem Kopciuszek skrywa siÄ™ na gruszy. Trzeciej nocy
królewicz każe oblać schody smołą i dziewczyna, wymykając się, gubi pantofelek.
W niektórych wersjach bohaterka nie czeka biernie, aż zostanie przez królewicza rozpoznana,
ale przejawia taką czy inną inicjatywę w tym zakresie. W pewnej wersji wkłada do ciasta
posłanemu królewiczowi otrzymany od niego pierścień; królewicz ma poślubić kobietę, dla
której pierścień ten nie będzie ani za duży, ani za mały.
Dlaczego bohaterka trzy razy udaje się na bal, aby spotkać tam królewicza, i trzykrotnie przed
nim ucieka? Wskazywałem już przy omawianiu innych baśni, że liczba "trzy" często
symbolizuje w nich pozycję dziecka wobec rodziców, a trzykrotne powtarzanie się jakiegoś
zdarzenia - proces osiągania przez dziecko niezależności i odnajdowania swojego
autentycznego ,ja". W procesie tym dziecko traci pierwotne przekonanie, że jest
najważniejsze z trojga osób, i przechodzi z kolei okres lęku, że jest najmniej ważne. Odkrycie
własnego ,Ja" dokonuje się jednak nie przez trzykrotne powtórzenie zdarzeń, ale dzięki temu,
do czego owo trzykrotne powtórzenie doprowadziło - to jest dzięki zgubieniu pantofelka.
Jawny sens postępowania bohaterki, gdy ucieka przed królewiczem, daje się odczytać jako