|
Strona lewa ukazuje te składniki w podejściu od strony produkcji (górny łuk). Strona prawa ukazuje składniki w ujęciu od strony zarobków czy kosztów (dolny łuk). W obu podejściach ostatecznie otrzymujemy dokładnie te same sumy PNB i PNN. Obraz pełnej rachunkowości narodowej przedstawia tabl. 6.6 (dane dla 1983 r.).
SZCZEGÓŁY SYSTEMU RACHUNKOWOŚCI NARODOWEJ
Poznaliśmy teraz nagi szkielet rachunkowości narodowej. Pozostała część niniejszego rozdziału uwidacznia, w jaki sposób różne sektory gospodarki łączą się ze sobą. Najpierw opiszemy, w jaki sposób ujmuje się działalność inwestycyjną, rządu oraz sektora zagranicznego. Następnie przejdziemy do omówienia strony dochodowej i kosztowej rachunków.
Zanim wejdziemy na drogę prowadzącą do zrozumienia pełnej rachunkowości dochodu i produktu narodowego, popatrzmy na tabl. 6.4, żeby zyskać pewne wyobrażenie o celu, do którego zmierzamy. Tablica pokazuje sumaryczne zestawienie rachunków zarówno dla strony produktu, jak i strony dochodowej. Jeżeli się zapoznacie ze strukturą tej tablicy i z definicjami zawartych w niej pojęć, będziecie już na dobrej drodze do zrozumienia pojęcia samego PNB i całej rodziny jego składników. Do tej samej tablicy - z danymi dla 1983 r. - powrócimy w tabl. 6.6.
Inwestycje i akumulacja kapitału
Dotychczas wykluczaliśmy z naszych rozważań wszystkie dobra kapitałowe. Mówiliśmy o ludziach, którzy chcą konsumować chleb, jabłka, pomarańcze i usługi fryzjerskie. Jednakże w rzeczywistym świecie, społeczeństwa część
W rozdziałach 2 i 4 pokazano, że inwestycje wymagają zrezygnowania z konsumpcji bieżącej dla zwiększenia konsumpcji przyszłej. Zamiast zjadać więcej chleba dziś, ludzie chcą zbudować nowe piece, aby można było wypiekać chleb dla przyszłej konsumpcji. Krótko mówiąc, musimy uznać, że ludzie chcą zadbać zarówno o inwestycje, jak i o konsumpcję bieżącą. Inwestycje (albo akumulacja kapitału) polegają na zwiększeniu w danym społeczeństwie zasobu budynków, maszyn i urządzeń oraz zapasów. Inwestycje to wytworzone w ciągu danego roku nowe domy, fabryki, ciężarówki i zapasy.
Tutaj potrzebne jest pewne ostrzeżenie: dla ekonomistów inwestycje zawsze oznaczają realną akumulację kapitału - dodawanie nowych dóbr do zapasów czy wytwarzanie nowych fabryk, domów lub narzędzi. Dla większości ludzi inwestowanie często oznacza tylko używanie pieniędzy na zakup akcji General Motors, działki budowlanej, na otwarcie konta oszczędnościowego. Starajmy się nie popełniać pomyłek, posługując się słowem "inwestycje" w tych dwóch znaczeniach. W dalszym ciągu w miarę możliwości w tym drugim znaczeniu używać będziemy terminu "lokaty". (Przyp. tłum.).
Jeżeli wyjmę 1000 dol. z mojego sejfu i złożę je w banku albo kupię od Maklera jakieś akcje, ekonomista powie, że z samego tego posunięcia nie jeszcze ani wzrost inwestycji, ani wzrost oszczędności. Jest to po
prostu zmiana struktury moich składników majątkowych. Inwestycje maja miejsce tylko wtedy, gdy dokonuje się jakaś akumulacja kapitału fizycznego. Powracając do naszej rachunkowości narodowej - w jaki sposób wchodzą do niej inwestycje? Jeżeli ludzie część mocy produkcyjnej danego społeczeństwa zużywają nie na konsumpcję, ale na akumulację kapitału, z punktu widzenia statystyki gospodarczej produkty takie muszą być włączone do strumienia PNB występującego w górnej części rysunku 6.3. Wobec tego musimy zmodyfikować naszą pierwotną definicję, aby brzmiała ona tak:
I
Produkt narodowy brutto jest to suma wszystkich produktów finalnych Obok dóbr i usług konsumpcyjnych musimy włączyć doń również inwestycje brutto.
Inwestycje netto i inwestycje brutto. Zauważmy, że w naszej skorygowanej definicji PNB, obok konsumpcji wymieniamy "inwestycje brutto".
Skąd to słowo "brutto"? Statystycy posługują się nim, by zaznaczyć, że jeszcze nie dokonali żadnych odpisów z tytułu zużycia kapitału, tj., że nie uwzględnili deprecjacji kapitału4. A zatem inwestycje brutto obejmują wszystkie maszyny, fabryki i domy zbudowane w ciągu danego roku, jakkolwiek niektóre z nich były kupione po prostu po to, aby zastąpić jakieś stare dobra kapitałowe, wyrzucone na złomowisko.
Jeżeli chcemy uzyskać miarę przyrostu kapitału w danym społeczeństwie, to inwestycje brutto nie są taką sensowną miarą. Pojęcie to pomija niezbędne uwzględnienie deprecjacji (starzenia się, zużycia), a wobec tego wielkość ta jest za duża - zbyt niedokładna.
Nie myślelibyśmy dobrze o statystykach, którzy by szacowali zmiany w liczbie ludności, nie uwzględniając zgonów. Gdyby tylko dodawali urodzenia, nie odejmując liczby zgonów, to ich wyobrażenie o zmianach netto w liczbie ludności byłoby przesadne. To samo dotyczy maszyn i urządzeń oraz budynków. Musimy potrącać amortyzację, czyli wielkość zużytego kapitału.
Jeżeli chcemy oszacować akumulację kapitału, mierzymy zatem inwestycje netto: inwestycje netto to zawsze narodziny nowego kapitału (inwestycje brutto) minus zgony kapitału (amortyzacja kapitału).
| Inwestycje netto równają się inwestycjom brutto minus amortyzacja.
Tablica 6.5 podaje typowe liczby obrazujące inwestycje netto i brutto. Różnią się one tylko amortyzacją. Normalnie wielkością znaczącą są inwestycje netto. Jednakże w okresie Wielkiej Depresji inwestycje netto były ujemne; odzwierciedlało to fakt, że nie inwestowaliśmy dosyć, aby zastąpić zużyty kapitał.
4 W Dodatku do rozdziału 20 przedstawiamy sposób traktowania amortyzacji (deprecjacji) w rachunkach wyników przedsiębiorstw.
INWESTYCJE BRUTTO
1 NETTO (w mld dol.)
Składniki inwestycji
1929
1933
1965
1983
Nowe budynki
8,9
1,5
57,2
258,3
Trwałe urządzenia produkcyjne
5,6
1,5
46,4
226,8
Zmiany w zapasach przdsiębiorstwa
1,7
-1,6
9,9
-13,5
Prywatne inwestycje krajowe brutto
16,2
1,4
113,5
471,6
Odpisy na amortyzację, czyli na zużycie
kapitału (równe także różnicy między
PNB a PNN)
-7,9
-7,0
-56,0
-377,1
Prywatne inwestycje krajowe netto
8,3
-5,6
57,5
94,5
Tabl. 6.5. Aby przejść od inwestycji brutto do inwestycji
netto, potrącamy
amortyzację
kapitału
Liczba urodzeń brutto minus liczba zgonów
daje nam zmianę w liczbie ludności. Analogicz-
nie, akumulacja kapitału netto (czyli inwestycje netto) będzie się
równać
akumulacji
kapitału brutto
|
