Mogą się
acje, kiedy istnieje luźny związek między
stymulować emocjonalnie, albo teŜ uspo-
bodźcami sytuacyjnymi a wykonywanymi
kajać, starając się utrzymywać napięcie
działaniami. Typowy przykład to musztra
w pobliŜu poziomu optymalnego.
w wojsku czy uczenie się w trakcie aktyw-
Wszystko wyglądałoby pięknie, gdyby
ności zawodowej takich czynności, które
rzeczywiście tak było, Ŝe zawsze poszu-
człowieka w ogólnie nie fascynują.
kujemy umiarkowanego poziomu napięcia,
Pojawia się pytanie, czy taka sytuacja
który zapewni nam maksymalną spraw-
jest typowa? Z pewnością nie. Po pierw-
ność. Sprawa jest jednak bardziej skom-
sze, poniewaŜ emocje w większości wy-
plikowana, poniewaŜ w pierwotnym sfor-
padków powstają w róŜnego typu relacjach
społecznych (Lazarus, 1991), człowiek,
mułowaniu prawo Yerkesa-Dodsona odno-
zachowując się w pewien sposób wobec
siło się do związku między siłą bodźców
innych ludzi, jest współautorem dociera-
a szybkością uczenia się. Było to więc
PROCES* POZNAWCZE I PROCESY EMOCJONALNE
399
jących do niego bodźców emocjonalnych.
zywaniem problemów szachowych. Ticho-
Po drugie, w wielu wypadkach emocje są
mirow mierzył za pomocą elektrycznego
emocjami wewnątrzpochodnymi. Są one
przewodnictwa skóry poziom pobudzenia
konsekwencją pewnych myśli, wyobraŜeń
emocjonalnego. Stwierdził, Ŝe pobudze-
czy wspomnień. Po trzecie, działania, jakie
nie to wzrastało bezpośrednio przed roz-
wykonujemy, zazwyczaj nie zostały przez
wiązaniem problemu, a potem stopniowo
kogoś wymyślone, lecz podejmujemy je
opadało. MoŜna więc sądzić, Ŝe emocje
z własnej inicjatywy i same w sobie mogą
pozytywne stanowią sygnał informujący
być źródłem satysfakcji.
o uzyskaniu prawidłowego rozwiązania. Na
Wynika stąd, Ŝe prawa Yerkesa-Dodso-
analogiczny mechanizm zwracali uwagę
na mają ograniczone zastosowanie w od-
psychologowie postaci, którzy uwaŜali, Ŝe
niesieniu do człowieka. Staje się to szcze-
rozwiązywanie problemów to poszukiwa-
gólnie wyraźne wówczas, kiedy przyj-
nie najlepszej struktury. Znalezienie takiej
mujemy, Ŝe człowiek jest nie tylko
struktury prowadzi do spadku napięcia,
osobą reaktywną, odpowiadającą na pewne
natomiast niemoŜność domknięcia struk-
bodźce, lecz takŜe aktywną, realizującą
tury powoduje utrzymywanie się napięcia.
własne plany i zamiary. Poza tym prawa
Potem do tego pomysłu nawiązał Festin-
Yerkesa-Dodsona sformułowano dla takich
ger w teorii dysonansu poznawczego. Ta
sytuacji, które były źródłem nieprzyjem-
funkcja emocji jest funkcją paradoksalną,
nego napięcia emocjonalnego, natomiast
poniewaŜ procesy sterowane przez star-
nie wiadomo, czy obowiązują one w sy-
sze ewolucyjnie okolice mózgu kontrolują
tuacjach, gdy pojawiają się emocje pozy-
w pewien sposób procesy zaleŜne od młod-
tywne. Być moŜe wtedy występuje nieco
szych ewolucyjnie struktur mózgu. Przy
inna zaleŜność między sprawnością działa-
tej okazji widać zresztą, Ŝe podział na
nia a intensywnością emocji.
„wyŜsze" i „niŜsze" procesy psychiczne
Funkcja metaregulacyjna emocji polega
jest niedoskonały, czy wręcz mylący.
na tym, Ŝe dostarczają one informacji
Osoby, które mają zakłóconą orientację
na temat wyniku procesu poznawczego.
we własnych procesach emocjonalnych,
Rozwiązanie problemu prowadzi do emocji
napotykają trudności w wykorzystywaniu
pozytywnych, a jego brak albo rozwiąza-
danych dotyczących wykonania lub niewy-
nie niedoskonałe pozostawiają nierozłado-
konania pewnej czynności. Mogą zakoń-
wane napięcie. Najczęściej jest to napięcie
czyć rozwiązywanie jakiegoś problemu, ale
o znaku negatywnym. Na tę funkcję zwraca
nie doświadczają satysfakcji, która byłaby
uwagę Kowalczyk (1995). Przywołuje on
sygnałem informującym, Ŝe moŜna prze-
badania Tichomirowa (1976) nad rozwią-
rwać pracę.
Zakończenie
PodróŜ przez psychologię poznawczą do-
z róŜnych (niezaleŜnych?) części, a takŜe