Piotra jest zapowiedŸ mêczeñstwa i upadku Polski. Z mêczeñstwa ma siê jednak narodziæ m¹¿ - zbawiciel, rycerz, zbawca ludów i narodów.
 
III czêœæ "Dziadów" jako studium despotyzmu: obraz martyrologii polskiej m³odzie¿y; los dekabrystów ("Do Przyjació³ Moskali"); car i jego urzêdnicy; kaci a ofiary sytemu; obraz i ocena spo³eczeñstwa polskiego; obraz i ocena spo³eczeñstwa rosyjskiego; negatywny wp³yw systemu na cz³owieka (ró¿ne przyk³ady);obraz, narodu, stolicy imperium (dok³adna analiza wierszy z "Ustêpu".
 
SCENA I
W klasztorze Bazylianów zamienionym na wiêzienie w Bo¿e Narodzenie, dziêki ³askawoœci polskiego kaprala, odby³o siê spotkanie wiêŸniów, g³ównie filomatów i filaretów, w celi Konrada. Rozmawiali o przeœladowaniach, aresztowaniach i represjach carskich.
M³odzi ludzie zostali wtr¹ceni do wiêzienia z powodu rzekomego udzia³u w spisku, który wymyœli³ Nowosilcow.
W litewskich domach panuje atmosfera strachu i terroru, poniewa¿ w ka¿dej chwili ktoœ mo¿e zostaæ bezpodstawnie aresztowany i ju¿ nigdy nie powróciæ.
"I œledztwo, i s¹d ca³y toczy siê tajemnie;
Nikomu nie powiedz¹, za co oskar¿ony,
Ten, co nas skar¿y naszej s³uchaæ ma obrony;
On gwa³tem chce nas karaæ - nie unikniem kary."
 
WiêŸniowie siedz¹ w ma³ych, dusznych, nieoœwietlonych celach. Ludzie tracili kontakt ze œwiatem.
Byli ¿ywieni pod³ym , nieœwie¿ym jedzeniem. W razie choroby nie zapewniano opieki lekarskiej.
Aby wydobyæ z aresztowanych po¿¹dane zeznania, stosowano ch³ostê oraz wywierano niszcz¹cy wp³yw na psychikê wiêŸniów (d³ugie, mêcz¹ce przes³uchania, odosobnienie, brak kontaktu z rodzin¹).
ród³em informacji byli nowi wiêŸniowie - Jan Sobolewski, kiedy go zamkniêto, opowiedzia³ o dzieciach wywo¿onych w kibitkach na Sybir.
Car wysy³aj¹c na œmieræ dzieci i m³odzie¿ chce wyniszczyæ ideê kieruj¹c¹ dzia³aniami patriotów, ale jego metody powoduj¹ skutek odwrotny do po¿¹danego.
Nawet je¿eli car wymorduje wszystkich to idea przetrwa i uroœnie w si³ê, narodz¹ siê nowi spiskowcy. Gdyby nie atmosfera trwogi i zastraszenia, nikt nie wiedzia³by o walce.
 
SCENA VII - SALON WARSZAWSKI
Adolf opowiada³ o Cichowskim, którego aresztowano tu¿ po œlubie. ¯eby odwróciæ uwagê, upozorowano samobójstwo i nie zawiadomiono rodziny.
Okaza³o siê, ¿e Cichowski ¿yje po dwóch latach, kiedy ktoœ przypadkiem us³ysza³ jego g³os wœród wielu innych.
Przez nastêpne trzy lata przes³uchañ nic nie wyjawi³. Starano siê wydobyæ z niego zeznania prostymi metodami:
barak snu
karminie œledziami i brak wody
podawanie opium i straszenie
³askotanie
Kiedy go uwolniono mai³ tak zniszczon¹ psychikê i straci³ kontakt ze œwiatem, ¿e nie pozna³ ¿ony ani dziecka.
Wiêzienie wywar³o wp³yw na jego wygl¹d - uty³, skóra mu z¿ó³k³a, zblad³, straci³ w³osy.
 
SCENA VIII - PAN SENATOR
Jan Rollison przebywa³ w klasztorze dominikanów, by³ torturowany przez sadystê - Botwinkê.
Jego matka przysz³a do senatora, by b³agaæ o litoœæ, ale on szydzi³ z jej cierpienia i ok³ama³ j¹. Otworzy³ okno celi ch³opaka, by umo¿liwiæ mu pope³nienie samobójstwa.
 
"DO PRZYJACIÓ£ MOSKALI"
Dekabryœci = Rosjanie, którzy dzia³ali przeciwko carowi.
 
Aleksander Bestu¿ew zosta³ zes³any na Sybir i pracowa³ w kopalni
Konrad Rylejew zgin¹³ haniebn¹ œmierci¹ przez powieszenie.
 
Dosiêg³y ich represje za próby obalenia carskiego despotyzmu, przeciwstawianie siê w³adzy. Niektórzy, by ratowaæ ¿ycie, zaczynali mówiæ, a tym samym wyrzekali siê godnoœci, zaprzedali siê i zdradzili sprawê, o któr¹ walczyli.
 
"Teraz na œwiat wylewam ten kielich trucizny,
¯r¹ca jest i pal¹ca mojej gorycz mowy,
Gorycz wysysa ze krwi i z ³ez mojej ojczyzny,
Niech zrze i pali, nie was, lecz wasze okowy."
Mickiewicz chcia³ przekonaæ Rosjan poprzez "Dziady" III, ¿e powinni zacz¹æ walczyæ o wolnoœæ. Je¿eli nie przeciwstawi¹ siê carowi, niczego nie osi¹gn¹.
 
CAR I JEGO URZÊDNICY
Senator Nowosilcow - skorumpowany, walczy³ o wy¿sz¹ pozycjê, w³adzê, chcia³ siê przypodobaæ carowi, wykorzystuj¹c m.in. wiedzê i znajomoœci doktora BÀcu.